2. A arte bizantina
1. Contexto histórico
2. A arquitectura bizantina
1. Características
2. Primeira Idade de Ouro
3. Segunda Idade de Ouro
4. Terceira Idade de Ouro
3. As artes figurativas bizantinas
1. Primeira Idade de Ouro
2. Segunda Idade de Ouro
3. Terceira Idade de Ouro
4. Vocabulario
5. Actividades
6. Comentario de texto
7. A arte e o cine
8. Modelo de examen
9. Para consultar e ampliar
ÍNDICE
3. 1. Contexto histórico
CARACTERÍSTICAS
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
1. A cultura bizantina espallouse polo Mediterráneo
oriental
2. O emperador romano Constantino no ano 330 traslada
a capital do seu imperio a CONSTANTINOPLA ( Bizancio,
Estambul)
3. A arte bizantina desenvolveuse nas antigas terras
orientais do Imperio Romano cando este desaparece no
século III d.C.
4.É unha arte que conxuga características da arte clásica
con influencias orientais.
• A nivel político organizase seguindo as estructuras
romanas, a modo de imperio rexido por unha figura
máxima (emperador) que ten tódolos poderes incluído o
relixioso.
• Económicamente adicábanse á agricultura e á gandería
nun primeiro momento aínda que a partir da época do
emperador Xustiniano ( século VI) deenvolverá un
próspero e rico comercio polo Mediterráneo que se
convertirá na base da súa economía
• A súa sociedade era estamental e partía desde o
Emperador , pasando por funcionarios, comerciantes,
gandeiros e agricultores ata chegar aos escravos
• Na arte cabe destacar a forte influencia oriental (China,
India) que se vai asentar sobe unhas estructuras básicas
tomadas do mundo clásico.
4. 2. A arquitectura bizantina
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
CARACTERÍSTICAS
• Adecuación dos edificios ao culto relixioso e á litúrxia
• Materiais pobres que amosan austeridade nos exteriores dos mesmos
• Interiores luminosos rompendo co modelo tardorromano (pesados e carentes de luz no interior)
• Estructuras lixeiras e máis esveltas nas que se abren ocos e ventás para iluminar os interiores
• Gran peso da luz interior –carácter simbólico (celestial ou espiritual)-.
• Cubertas con grandes cúpulas (influencia oriental)
• Uso de arcos de medio punto
• Uso de bóvedas de canón nos teitos interiores
• Decoración interior rica en mosaicos, mármores de vivas cores,etc que enriquecen os interiores dando
maxestuosidade e elegancia aos edificios austeros nos exteriores
• Pasa por tres etapas ben diferenciadas:
• Primeira Idade de Ouro: 525- 567 . Época de Xustiniano. Dura ata as primeiras revoltas iconoclastas
•Segunda Idade de Ouro: 867- 1204. Vai dende o triunfo sobre os iconoclastas ata a toma de
Constantinopla polos cruzados. Dinastía Macedonia e Conmena
•Terceira Idade de Ouro: 1261- 1453. Remata coa toma de Contantinpla polos turcos. Dinastía
Paleólogos
5. 2. A arquitectura bizantina
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
Características
arquitectura
bizantina elementos
fuste cilíndrico con lixeiro éntasis central e prefieren sen arestas
Columnas
capitel
Corintios
Simples: follas de acanto
Compostos (acanto e volutas)
Teodosio Follas máis planas
Acabado a Trépano (horadado)
Muros
Dinámicos
Relación equilibrada masa-vanos ( arcos de medio punto)
Tipos: mampostería sillares zona oriental e
mampostería ladrillos e piedra irregular
Muros austeros, con poucos adornos - Reflexan estructura interna
Cubertas
Sustitución de espacios lonxitudinais: bóvedas de cañón
cubertas de
madeira por
cubertas de espacios cuadrangulares
mampostería
Antes: octógono
e trompas
Agora: cúpula sobre
Pechinas*
Arcos
Arquería (medio punto) apoiada en columnas ailladas
Capitel presenta maior
superficie de contacto
Intercalando pedazos de arquitrabe
Colocando un cimacio
CARACTERÍSTICAS
6. 2. A arquitectura bizantina
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
Características
arquitectura
bizantina
materiais
Sillares ben labrados sobre todo en Siria e Palestina
módulo de anchura de muros (entre 75 e 80 cm.)
Ladrillos especialmente empregados en cubertas
exteriores: nús ou con algún adorno
columnas, xambas, dinteis, frisos
Mármore
zonas interiores: decoración polícroma- luxo
CARACTERÍSTICAS
7. 2. A arquitectura bizantina
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
CARACTERÍSTICAS
Columnas bizantinas
Lixeiro éntasis
central Fuste
liso
10. 2. A arquitectura bizantina
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
CARACTERÍSTICAS
Teitume. Principal aportación.
Cúpula sobre pechinas
11. Antemio de Tralles e Isidoro de Mileto
Santa Sofía.
Exterior y planta
Fusión de planta longitudinal con planta
centralizada
atrio
nartex
1. División en tres naves, central más ancha y elevada.
2. Se sacrifican naves laterales para ensalzar nave
central: Los cuatro gruesos pilares que sostienen la
inmensa cúpula se meten en naves laterales,
apareciendo salientes al igual que los contrapilares
interrumpiendo el desarrollo longitudinal de las
mismas. A cambio la nave central aparece totalmente
diáfana
Cubierta dinámica:
A) Gran cúpula central (31 m. diámetro)
B) Empujes recogidos por dos cúpulas de
cuarto de esfera en el eje longitudinal
C) Descarga en nichos situados en la
diagonal de las semicúpulas
D) Descarga en muros exteriores
A BB
c c
c c
D
El juego dinámico de
la cúpula central trasladando
empujes y contrarrestos a
bóvedas secundarias y
terciarias crea un diálogo
tectónico de tendencia
centrífuga (Bruno Zevi)
En época musulmana se
le añaden los minaretes y
otras dependencias
anejas
12. Muros
cortinas
Cúpula sobre
pechinas
Antemio de Tralles e Isidoro de Mileto
Santa Sofía.
Interior
Lua elemento integrador:
Vanos de muros, tribunas, nichos,
anillo de vanos de cúpula central, y
de muro de arcos torales: dan sensación
de ingravidez, como si la enorme masa
no pesase
Naves laterales divididas
en dos pisos. Segundo cuerpo
tribuna para la corte
Ritmos dinámicos y curvilíneos de
arcos, bóvedas, cúpula, columnatas
Arcos torales desvían
la carga hacia los
cuatro gruesos
contrafuertes
Columnas bizantinas
con cimacio
Espacio diáfano
Contraste pobreza
decorativa exterior con
lujo interior (aunque muy
transformado por musulmanes)
19. O sistema estructural de Santa Sofía é audaz,
pero sinxelo. Levantouse un enorme rectángulo,
de 71 por 77 m, aproximadamente 225 por 240
pés bizantinos. Dentro del, catro enormes
piares, dispostos de norte a sur, alzáronse nos
ángulos dun cadrado de 100 pés bizantinos de
lado. A 70 pés do chan tendéronse catro arcos,
os dos lados norte e sur embebidos nos muros
laterais da nave e apenas perceptibles desde o
interior, pero fortemente marcados ó exterior por
enriba do teito. Catro pechinas de forma irregular
ligan os arcos. Sobre os vértices dos arcos e as
catro pechinas que os unen álzase a cúpula
principal, unha cuncha gallonada por 40 nervos e
40 plementos curvos. Estáreforzada no exterior
mediante 40 nervaduras curtas colocadas a
estreitos intervalos, e que enmarcan pequenas
fiestras. Os piares norte e sur sobresaen por
enriba das naves laterais para servir de estribo
ó s empuxes laterais dos arcos oriental e
occidental e, indirectamente, da cúpula maior. (...)
Este núcleo, de precaria estabilidade, composto
por piares, arcos, cúpulas, semicúpulas e
cunchas, constitúe o corazó n interno da
composició n de doble casco. É un baldaquino,
que se alza libre no espacio, independente das
unidades espaciais secundarias que o envolven.
As naves laterais, o nártex e as tribunas
interveñ en pouco en conxunto no xogo de
forzas do núcleo interno. (...)
Santa Sofía
de
Constantino
pla
(532-537)
Antemio deTralles
Isidoro de Mileto
45. San Apolinar el Nuevo
Desfile de mártires
Colores
Irreales
(brillantes)
Canon
Estilizado.
(9 cabezas.
3 torsos)
Perspectiva
Invertida.
(Hacia fuera)
Contornos
marcados
Fondos
dorados
(infinito)
Isocefalia
Concepto de paisajes
(elemento repetido)
Lujo y
suntuosidad
Escasez de
Sombras y claroscuros
Ritmo, armonía
46. San Vital de Rávena.
Ábside. Disposición en altura
Zona baja
Zócalo mármoles
(mundo terrenal)
Zona intermedia
(zona de tránsito)
Zona superior
(zona celestial
47. San Vital de Rávena.
Interior.
División en paneles
48. San Vital de Rávena.
Justiniano y su séquito
Características generales
(en diapositivas anteriores)
Escudo con el crismón
(símbolo del Señor,
empleado por
Constantino para vencer
en Puente Mulvio y
adoptado como símbolo
cristiano imperial)
Monarquía bizantina
apoyada en ejército (general
Belisario) y la iglesia (obispo
Maximiano)
Pies abiertos
con sensación
de ingravidez
Situado en una pared
lateral del presbiterio,
enfrente del mosaico
que representa a su esposa
(a continuación)
Justiniano ofrece
un recipiente de
oro por la recuperación
de Rávena
Halo o nimbo
destinado a santos
porque se consideraba
el décimo tercer apóstol
Ropajes amplios
que disimulan anatomías
(lo importante es la
esencia, el espíritu)
Se realza a Justiniano
con la capa oscura
49. San Vital de Rávena.
Justiniano
Opus tesellatum
Teselas inclinadas
en dirección a
fuente de luz
Colores brillantes
Armónicos o
contrapuestos
Antinaturalismo
(hieratismo, simetría,etc)
Canon Cabeza
3 módulo nariz
(Santísima Trinidad)
1
2
3
52. San Vital de Rávena.
Teodora y su séquito
Características
generales
Elementos alegóricos
(fuente de la
vida = bautismo)
Emperatriz Teodora
sobresale de los demás y
está enmarcada por ábside
trasero
Enmarcada por
columnas corintias y frisos
de marcado carácter
decorativo