SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 60
Descargar para leer sin conexión
Estructuras decorativas en las
encuadernaciones mudéjares

     Dr. Antonio Carpallo Bautista
Introducción
• Estilo de encuadernación originado en la península ibérica,
  entre finales del siglo XIII hasta primeros del XVI, siendo su
  mayor apogeo en el siglo XV, difundido por toda la Europa
  mediterránea
• Estructura y motivos decorativos influenciados por otros
  estilos coetáneos (gótico y renacentista)
• Toledo y Barcelona (centros de producción más
  importantes)
• La Biblioteca Nacional de España conserva alrededor de
  300 encuadernaciones mudéjares, siendo esta la base para
  nuestro estudio y exposición
• Estudios sobre encuadernaciones mudéjares depositados
  en archivos y bibliotecas de Toledo, Barcelona, Valencia,
  Zaragoza, Salamanca, Segovia, entre otros
Estudios realizados

- Miquel i Planas (1913)
- Hueso Rolland (1934)
- Goldschmidt (1934)
- Thomas (1939)
- De Marinis (1947-52, 1960)
- Alcina Franch (1948)
- López Serrano (1948, 1972)
- Madurell y Marimón (1961, 1962, 1963)
- Méndez Aparicio (1971-74, 1992)
- Velez Vicente (1981)
- Ruiz de Elvira (1992, 1993)
- Alvaro Zamora (2008)
- Carpallo Bautista (2004, 2005, 2009, 2012, 2013)
Exposiciones realizadas
 Exposición de encuadernaciones españolas: siglo XII al XIX (Hueso
  Rolland – 1934)
 Exposición de la Universidad Complutense (Lasso de la Vega –
  1934)
 Ocho siglos de encuadernación española (Romero de Lecea –
  1985)
 Encuadernaciones españolas en la Biblioteca Nacional (Ruiz de
  Elvira – 1992)
 Els vestits del saber: Enquadernacions mudèjars a la Universitat de
  València (Giasante – 2003)
 Juan Parix: primer impresor en España – Sección encuadernación
  (Reyes Gómez – 2004)
 Encuadernaciones en la Biblioteca Complutense (Carpallo Bautista
  – 2005)
 Las encuadernaciones artísticas de la Catedral de Toledo (Carpallo
  Bautista – 2009)
 Piel sobre tabla: encuadernaciones mudéjares en la BNE (Sánchez
  Hernámperez y Carpallo Bautista – 2013)
Técnicas decorativas

 Estezado o estampación en frío
 Gofrado o estampación en seco
 Dorado
    Pan de oro
    Pintado con pincel
 Mosaico
 Repujado o relieve
 Dorado, pintado, cincelado de cortes

                       Utensilios
    Pata de cabra
    Rueda
    Hierros sueltos
Características
• Estilo decorativo también conocido como hispanoárabe o
hispano-morisco
• Empleo de piel de cabra de denominada cordobán
• Para los nervios el empleo de pieles curtidas con alumbre
• Utilización de cartón (papelón de manuscritos e impresos)
• Técnicas decorativas: estezado, gofrado y dorado
    • Dorado: estampación por medio de panes de oro
    introducido en Italia (Nápoles) sobre 1480 por
    encuadernadores aragoneses o catalanes
• Esquema decorativo más relevante: lacerías
• Empleo de hierros sueltos, principalmente
con forma de cuerda, llamados también
cordiformes, de cordelillo, o cordados
Decoración de los cortes


                           BNE INC/1051




                           BNE INC/710




                           BNE MSS/10254
BNE RES/245

Corte inferior




Corte superior




Corte delantero
BNE VITR/4/4




BNE VITR/17/1



                BNE INC/1161
Clasificación de estructuras decorativas
- Miquel y Planas (1913)
   - grupo toledano
   - grupo gótico-mudéjar o catalán-aragonés con
   emblemas heráldicos


                          Encuadernación
                          toledana del
                          siglo XV
                          Catedral de
                          Toledo BCT 33-9




                            Encuadernación
                                catalana del
                                    siglo XV
                             Archivo Corona
                                  de Aragón
                                (Barcelona)
Clasificación de estructuras decorativas

- Hueso Rolland (1934)
   - grupo salmantino




                    Biblioteca de
                           la Real
                       Academia
                              de la
                          Historia
                      RAH 9-467
Clasificación de estructuras decorativas
- López Serrano (1972)
      - Lacerías

                         BNE Res/233




                            Catedral de
                                Toledo
                              Sig. 7-19
- Motivos centrales




Biblioteca Histórica UCM INC FL-27   BNE INC/940
- Bandas rectangulares




        BNE INC/710      Catedral de Toledo Sig. 5-16
- Rectángulo partido




        BNE INC/1864   Catedral de Segovia Sig. A-1
- Ruiz de Elvira (1993)
    - Rectángulo partido




Catedral de Segovia Sig. B-50   RAH Sig. INC/145
- Círculo o estrella central




        RAH Sig. 9-2159        Catedral de Segovia Sig. B-82
- Lacerías




       RAH Sig. 9-467   Catedral de Toledo Sig. Res 25
- Bandas rectangulares




       BNE Vitr/17/1     UCM Sig. INC FL-290
Propuesta de clasificación de estructuras decorativas
  - Lacerías




Catedral de Toledo Sig. 33-6   BNE Vitr/4/4   BNE INC/2509
- Lacerías




               Catedral de Toledo
    Sig.12-4    Sig. 47-13          Sig. 19-9
- Lacerías




RAH Sig. 9-5500   Catedral de Segovia   Catedral de Toledo Sig. 16-21
- Lacerías




RAH INC 101   RAH CODICE 96   BNE Res/188
- Lacerías




        Catedral de Toledo Sig. 4-8   Sig. 4-12
- Bandas rectangulares




RAH Sig. INC 24    Catedral de Toledo Sig. 56-16   BNE MSS/9320
-   Bandas oblicuas




Catedral de Toledo Sig. 19-11   Sig. 28-17   BNE MSS/1967
-   Bandas oblicuas




        BNE INC/493   BNE MSS/10289
-    Rectángulo partido
     -   Rectángulo partido con motivo central (estrella, círculo, rombo…)




    Catedral de Toledo Sig. 78-1                 BNE MSS/10254
-   Rectángulo partido
    - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos




Catedral de Toledo Sig. 12-16                BNE MSS/6528
-   Rectángulo partido
    - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos




        BNE INC/533                          BNE INC/35
-   Rectángulo partido
    - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos




        BNE MSS/1967                    Bib. Hist. UCM INC FL-111
- Motivo central




Bib. Hist. UCM INC FL-27   Catedral de Toledo Sig. 42-40   BNE MSS/2801
- Motivo central




       Catedral de Segovia   BNE MSS/8598
- Motivo central




  Catedral de Toledo Sig. 94-21   Sig. 95-23
Media piel




              Catedral de Toledo
   Sig. 6-9      Sig. 7-6          Sig. 25-17
Media piel




Bib. Hist. UCM INC I-200   BNE INC/2460   Catedral de Toledo Sig. 47-10
Encuadernación con marcas de propiedad




       BNE R/6495                       Bibl. Hist. Universidad de Valencia

Cardenal Iñigo López de Mendoza   Escudo reyes de Nápoles            Duque de Calabria
Encuadernación con marcas de propiedad




                 Biblioteca Nacional de España
BNE VITR/23/12              MSS/10801            VITR/4/3
                  Marqués de Santillama
Encuadernación con marcas de propiedad




                   BNE R/1305                            BNE MSS/9556
Super libris del Monasterio de El Escorial   Símbolo de Pedro González de Mendoza
Encuadernaciones italianas
• Reyes Napolitanos
    – Bib. Alfonso V el Magnánimo
    – Bib. Fernando de Aragón (duque de Calabria)
•   Encuadernadores aragoneses-catalanes
•   Introducción del oro en la encuadernación (sobre 1480)
•   Nápoles, Roma, Florencia, Venecia, Milán
•   Francia, Hungría
•   Encuadernaciones napolitanas
    – Biblioteca Nacional de Francia (París)
    – Biblioteca Histórica de la Universidad de Valencia
    – Catedral de Toledo
BNE INC/408             BNE INC/1135
Enc. veneciana   Enc. florentina o veneciana
BNE MSS/10157                 BNE MSS/10031
Elementos típicos romanos   Enc. veneciana o boloñesa
BNE MSS/23174                        Bib. Hist. Univ. Valencia
       Encuadernaciones napolitanas doradas
BCT 9-35                                  BCT 95-23
Catedral de Toledo – Fondo Zelada – Enc. napolitanas
BCT 2-9                           BCT 49-8
Catedral de Toledo – Fondo Zelada – Enc. napolitanas
Encuadernaciones gótico-mudéjar
                                Catedral de Toledo

                             Sig. 20-16     Sig. 41-5




                                  BNE INC/1073




BNE MSS/7989   BNE MSS/10239 BNE MSS/9815    BNE MSS/22494   BNE INC/992
Encuadernaciones mudéjar-renacentista




                  Catedral de Toledo
Sig. 65-21           Sig. 69-28        Sig. 79-3
La encuadernaciones neomudéjar
•   Finales del siglo XIX
•   Imitación de estilos clásicos españoles (Estilos retrospectivos:
   Neomudéjar, Neorrenacentista, Neogótico)
• Talleres y encuadernadores de finales del siglo XIX y principios del XX
      Casa Ginesta, Victorio Arias Izquierdo, Antonio Ménard, Adrian
     Durand, Hipólito Pomard, Hermenegildo y Eduardo Miralles, Pierre
     Guerín, José Grimaud




                                                                   Enc. de José
                                                                     Grimaud

                                                                    Finales del
                                                                     siglo XIX

                                                                  BNE Res/241
Encuadernación de Hermenegildo
                                    Miralles y dorado por Pierre Guérin

                                   Finales del siglo XIX primeros del XX

                                                          BNE R/39638




Encuadernación de Antonio Ménard

Año 1898

BNE Vitr 18/8
• Ramón Miquel i Planas
     Restauración del arte hispano-árabe en la decoración exterior del
    libro, impresa en Barcelona en 1913
     Clasificación de hierros mudéjares realizada por Joaquim Figuerola
     Hierros neomudéjares en esquinas
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas   Encuadernación catalana del siglo XV
                                      Archivo Corona de Aragón (Barcelona)
Encuadernación catalana del siglo XV
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas
                                           Universidad de Barcelona
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas   Encuadernación italiana del siglo XV
                                          Palacio Episcopal de Vich
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas   Encuadernación catalana del siglo XV
                                      Archivo Corona de Aragón (Barcelona)
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas    Encuadernación del siglo XV
                                      Archivo Capitular de Barcelona
Biblioteca de Ramón Miquel y Planas    Encuadernación del siglo XV
                                      Biblioteca Nacional de España
•   Taller y encuadernadores del siglo XX
     Josefina Diez Lassaletta
     Emilio Brugalla Turmo
     José Cambras Riu
     Luis Miguel Fernández Legazpi




    Encuadernaciones de Josefina Diez Lassaletta – Fundación Lázaro Galdiano
Encuadernado por José
                                                     Cambras Riu

                                         Segunda mitad del siglo XX

                                                      BNE R/39222




Encuadernado por Emilio Brugalla Turmo

Año 1951

Biblioteca de Cataluña
Encuadernado por Luis
                                                Miguel Fernández Legazpi

                                                               Año 2001

                                                           BNE 7/12740




Encuadernado por José Luis García Rubio

Año 1994

Imprenta Municipal – Artes del Libro (Madrid)
MUCHAS GRACIAS


acarpall@ucm.es

Más contenido relacionado

La actualidad más candente (8)

Prueba inicial de Historia del Arte
Prueba inicial de Historia del ArtePrueba inicial de Historia del Arte
Prueba inicial de Historia del Arte
 
Revolucions liberals
Revolucions liberalsRevolucions liberals
Revolucions liberals
 
Mary sommerville
Mary sommervilleMary sommerville
Mary sommerville
 
1.El segle XVIII: la crisi de l'Antic Règim
1.El segle XVIII: la crisi de l'Antic Règim1.El segle XVIII: la crisi de l'Antic Règim
1.El segle XVIII: la crisi de l'Antic Règim
 
Carlos I (1516 1556)
Carlos I (1516 1556)Carlos I (1516 1556)
Carlos I (1516 1556)
 
5.1. La Guerra de la Independencia: antecedentes y causas. Bandos en conflict...
5.1. La Guerra de la Independencia: antecedentes y causas. Bandos en conflict...5.1. La Guerra de la Independencia: antecedentes y causas. Bandos en conflict...
5.1. La Guerra de la Independencia: antecedentes y causas. Bandos en conflict...
 
Tipos de fuentes historicas
Tipos de fuentes historicasTipos de fuentes historicas
Tipos de fuentes historicas
 
L’IMPERI DELS HABSBURG
L’IMPERI DELS HABSBURGL’IMPERI DELS HABSBURG
L’IMPERI DELS HABSBURG
 

Similar a Estructuras decorativas en las encuadernaciones mudéjares. Antonio Carpallo Bautista

13. Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
13.  Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).13.  Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
13. Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
palomaromero
 
Barroco (España)
Barroco (España)Barroco (España)
Barroco (España)
EvaPaula
 
Monografia plateresco y churrigueresco
Monografia plateresco y churriguerescoMonografia plateresco y churrigueresco
Monografia plateresco y churrigueresco
Elio Lazo
 

Similar a Estructuras decorativas en las encuadernaciones mudéjares. Antonio Carpallo Bautista (20)

4. el renacimiento, aspectos estéticos (continuación)
4. el renacimiento, aspectos estéticos (continuación)4. el renacimiento, aspectos estéticos (continuación)
4. el renacimiento, aspectos estéticos (continuación)
 
Arte románico (exposición) pdf
Arte románico (exposición) pdfArte románico (exposición) pdf
Arte románico (exposición) pdf
 
2. . MUSEO NACIONAL DE LA EDAD MEDIA-CLUNY- PARIS
2. . MUSEO NACIONAL DE LA EDAD MEDIA-CLUNY- PARIS2. . MUSEO NACIONAL DE LA EDAD MEDIA-CLUNY- PARIS
2. . MUSEO NACIONAL DE LA EDAD MEDIA-CLUNY- PARIS
 
Arte Gótico
Arte GóticoArte Gótico
Arte Gótico
 
Puerta del Perdón de Córdoba
Puerta del Perdón de CórdobaPuerta del Perdón de Córdoba
Puerta del Perdón de Córdoba
 
TEMA 14. BARROCO ESPAÑOL: ARQUITECTURA Y PINTURA
TEMA 14. BARROCO ESPAÑOL: ARQUITECTURA Y PINTURATEMA 14. BARROCO ESPAÑOL: ARQUITECTURA Y PINTURA
TEMA 14. BARROCO ESPAÑOL: ARQUITECTURA Y PINTURA
 
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
 
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
El renacimiento (arquitectura, pintura y escultura)
 
ARQUITECTURA BARROCA (ESO)
ARQUITECTURA BARROCA (ESO)ARQUITECTURA BARROCA (ESO)
ARQUITECTURA BARROCA (ESO)
 
13. Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
13.  Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).13.  Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
13. Arquitectura gótica europea (para 2º de bachillerato).
 
Tema14 EL ARTE BARROCO EN ESPAÑA. ARQUITECTURA. ESCULTURA
Tema14 EL ARTE BARROCO EN ESPAÑA. ARQUITECTURA. ESCULTURATema14 EL ARTE BARROCO EN ESPAÑA. ARQUITECTURA. ESCULTURA
Tema14 EL ARTE BARROCO EN ESPAÑA. ARQUITECTURA. ESCULTURA
 
El arte del Renacimiento en España (arquitectura)
El arte del Renacimiento en España (arquitectura)El arte del Renacimiento en España (arquitectura)
El arte del Renacimiento en España (arquitectura)
 
Mobiliario románico
Mobiliario románicoMobiliario románico
Mobiliario románico
 
Barroco (España)
Barroco (España)Barroco (España)
Barroco (España)
 
historia de la arquitectura
historia de la arquitecturahistoria de la arquitectura
historia de la arquitectura
 
Tema 10.1 ARQUITECTURA BARROCA EN ESPAÑA
Tema 10.1  ARQUITECTURA BARROCA EN ESPAÑATema 10.1  ARQUITECTURA BARROCA EN ESPAÑA
Tema 10.1 ARQUITECTURA BARROCA EN ESPAÑA
 
Tema 10.1 Arte barroco español. Arquitectura
Tema 10.1 Arte barroco español. ArquitecturaTema 10.1 Arte barroco español. Arquitectura
Tema 10.1 Arte barroco español. Arquitectura
 
Monografia plateresco y churrigueresco
Monografia plateresco y churriguerescoMonografia plateresco y churrigueresco
Monografia plateresco y churrigueresco
 
Museo de Pontevedra
Museo de PontevedraMuseo de Pontevedra
Museo de Pontevedra
 
Arquitectura Barroca en España
Arquitectura Barroca en EspañaArquitectura Barroca en España
Arquitectura Barroca en España
 

Más de Biblioteca Nacional de España

Más de Biblioteca Nacional de España (20)

La colección de relaciones de sucesos en la Biblioteca Nacional de España
La colección de relaciones de sucesos en la Biblioteca Nacional de EspañaLa colección de relaciones de sucesos en la Biblioteca Nacional de España
La colección de relaciones de sucesos en la Biblioteca Nacional de España
 
Identidad común: las fuentes del patrimonio bibliográfico. Ana Santos Aramburo
Identidad común: las fuentes del patrimonio bibliográfico. Ana Santos AramburoIdentidad común: las fuentes del patrimonio bibliográfico. Ana Santos Aramburo
Identidad común: las fuentes del patrimonio bibliográfico. Ana Santos Aramburo
 
La Biblioteca Nacional de España como centro de apoyo a la investigación. Ana...
La Biblioteca Nacional de España como centro de apoyo a la investigación. Ana...La Biblioteca Nacional de España como centro de apoyo a la investigación. Ana...
La Biblioteca Nacional de España como centro de apoyo a la investigación. Ana...
 
Data privacy in library authority files: a survey
Data privacy in library authority files: a surveyData privacy in library authority files: a survey
Data privacy in library authority files: a survey
 
Perfil de RDA de la BNE. Resumen de cambios
Perfil de RDA de la BNE. Resumen de cambiosPerfil de RDA de la BNE. Resumen de cambios
Perfil de RDA de la BNE. Resumen de cambios
 
RDA. Autoridades. Fundamentos. Identificación de entidades. Relaciones
RDA. Autoridades. Fundamentos. Identificación de entidades. RelacionesRDA. Autoridades. Fundamentos. Identificación de entidades. Relaciones
RDA. Autoridades. Fundamentos. Identificación de entidades. Relaciones
 
RDA: el nuevo texto
RDA: el nuevo textoRDA: el nuevo texto
RDA: el nuevo texto
 
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de EspañaPleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
 
Objetivos 2019. Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
Objetivos 2019. Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de EspañaObjetivos 2019. Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
Objetivos 2019. Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España
 
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España. Evaluación actuacion...
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España. Evaluación actuacion...Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España. Evaluación actuacion...
Pleno del Real Patronato. Biblioteca Nacional de España. Evaluación actuacion...
 
Evaluación actuaciones 2018. Planificación actuaciones 2019
Evaluación actuaciones 2018. Planificación actuaciones 2019Evaluación actuaciones 2018. Planificación actuaciones 2019
Evaluación actuaciones 2018. Planificación actuaciones 2019
 
Dirección Técnica. Objetivos 2019
Dirección Técnica. Objetivos 2019Dirección Técnica. Objetivos 2019
Dirección Técnica. Objetivos 2019
 
Evaluación 2018. Objetivos 2019
Evaluación 2018. Objetivos 2019Evaluación 2018. Objetivos 2019
Evaluación 2018. Objetivos 2019
 
Evaluación actuaciones 2018. Dirección Cultural
Evaluación actuaciones 2018. Dirección CulturalEvaluación actuaciones 2018. Dirección Cultural
Evaluación actuaciones 2018. Dirección Cultural
 
Pleno CCB. Consejo de Cooperación Bibliotecaria. Ana Santos Aramburo
Pleno CCB. Consejo de Cooperación Bibliotecaria. Ana Santos AramburoPleno CCB. Consejo de Cooperación Bibliotecaria. Ana Santos Aramburo
Pleno CCB. Consejo de Cooperación Bibliotecaria. Ana Santos Aramburo
 
Descubrir, aprender, disfrutar en la Biblioteca Nacional de España. Ana Santo...
Descubrir, aprender, disfrutar en la Biblioteca Nacional de España. Ana Santo...Descubrir, aprender, disfrutar en la Biblioteca Nacional de España. Ana Santo...
Descubrir, aprender, disfrutar en la Biblioteca Nacional de España. Ana Santo...
 
VIAF GDPR
VIAF GDPRVIAF GDPR
VIAF GDPR
 
Renacer prensa historica
Renacer prensa historicaRenacer prensa historica
Renacer prensa historica
 
RDA y Linked data (Ricardo Santos Muñoz)
RDA y Linked data (Ricardo Santos Muñoz)RDA y Linked data (Ricardo Santos Muñoz)
RDA y Linked data (Ricardo Santos Muñoz)
 
Desarrollo actual de RDA (Pilar Tejero López)
Desarrollo actual de RDA (Pilar Tejero López)Desarrollo actual de RDA (Pilar Tejero López)
Desarrollo actual de RDA (Pilar Tejero López)
 

Último

Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA Ccesa007.pdf
Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA  Ccesa007.pdfLas Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA  Ccesa007.pdf
Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA Ccesa007.pdf
Demetrio Ccesa Rayme
 
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptxConcepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
Fernando Solis
 
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
Wilian24
 
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdfApunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
Gonella
 
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIACOMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
Wilian24
 

Último (20)

Sesión de clase APC: Los dos testigos.pdf
Sesión de clase APC: Los dos testigos.pdfSesión de clase APC: Los dos testigos.pdf
Sesión de clase APC: Los dos testigos.pdf
 
EFEMERIDES DEL MES DE MAYO PERIODICO MURAL.pdf
EFEMERIDES DEL MES DE MAYO PERIODICO MURAL.pdfEFEMERIDES DEL MES DE MAYO PERIODICO MURAL.pdf
EFEMERIDES DEL MES DE MAYO PERIODICO MURAL.pdf
 
Tema 17. Biología de los microorganismos 2024
Tema 17. Biología de los microorganismos 2024Tema 17. Biología de los microorganismos 2024
Tema 17. Biología de los microorganismos 2024
 
Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA Ccesa007.pdf
Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA  Ccesa007.pdfLas Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA  Ccesa007.pdf
Las Preguntas Educativas entran a las Aulas CIAESA Ccesa007.pdf
 
La Evaluacion Formativa SM6 Ccesa007.pdf
La Evaluacion Formativa SM6  Ccesa007.pdfLa Evaluacion Formativa SM6  Ccesa007.pdf
La Evaluacion Formativa SM6 Ccesa007.pdf
 
Educacion Basada en Evidencias SM5 Ccesa007.pdf
Educacion Basada en Evidencias  SM5  Ccesa007.pdfEducacion Basada en Evidencias  SM5  Ccesa007.pdf
Educacion Basada en Evidencias SM5 Ccesa007.pdf
 
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptxConcepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
Concepto y definición de tipos de Datos Abstractos en c++.pptx
 
ACERTIJO EL NÚMERO PI COLOREA EMBLEMA OLÍMPICO DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS NOYOLA
ACERTIJO EL NÚMERO PI COLOREA EMBLEMA OLÍMPICO DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS NOYOLAACERTIJO EL NÚMERO PI COLOREA EMBLEMA OLÍMPICO DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS NOYOLA
ACERTIJO EL NÚMERO PI COLOREA EMBLEMA OLÍMPICO DE PARÍS. Por JAVIER SOLIS NOYOLA
 
sesion de aprendizaje 1 SEC. 13- 17 MAYO 2024 comunicación.pdf
sesion de aprendizaje 1 SEC. 13- 17  MAYO  2024 comunicación.pdfsesion de aprendizaje 1 SEC. 13- 17  MAYO  2024 comunicación.pdf
sesion de aprendizaje 1 SEC. 13- 17 MAYO 2024 comunicación.pdf
 
TÉCNICAS OBSERVACIONALES Y TEXTUALES.pdf
TÉCNICAS OBSERVACIONALES Y TEXTUALES.pdfTÉCNICAS OBSERVACIONALES Y TEXTUALES.pdf
TÉCNICAS OBSERVACIONALES Y TEXTUALES.pdf
 
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
6°_GRADO_-_MAYO_06 para sexto grado de primaria
 
La Sostenibilidad Corporativa. Administración Ambiental
La Sostenibilidad Corporativa. Administración AmbientalLa Sostenibilidad Corporativa. Administración Ambiental
La Sostenibilidad Corporativa. Administración Ambiental
 
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdfApunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
Apunte clase teorica propiedades de la Madera.pdf
 
Programa dia de las madres para la convi
Programa dia de las madres para la conviPrograma dia de las madres para la convi
Programa dia de las madres para la convi
 
12 - Planetas Extrasolares - Seminario de las Aulas de la Experiencia UPV/EHU
12 - Planetas Extrasolares - Seminario de las Aulas de la Experiencia UPV/EHU12 - Planetas Extrasolares - Seminario de las Aulas de la Experiencia UPV/EHU
12 - Planetas Extrasolares - Seminario de las Aulas de la Experiencia UPV/EHU
 
POEMAS ILUSTRADOS DE LUÍSA VILLALTA. Elaborados polos alumnos de 4º PDC do IE...
POEMAS ILUSTRADOS DE LUÍSA VILLALTA. Elaborados polos alumnos de 4º PDC do IE...POEMAS ILUSTRADOS DE LUÍSA VILLALTA. Elaborados polos alumnos de 4º PDC do IE...
POEMAS ILUSTRADOS DE LUÍSA VILLALTA. Elaborados polos alumnos de 4º PDC do IE...
 
AEC2. Egipto Antiguo. Adivina, Adivinanza.pptx
AEC2. Egipto Antiguo. Adivina, Adivinanza.pptxAEC2. Egipto Antiguo. Adivina, Adivinanza.pptx
AEC2. Egipto Antiguo. Adivina, Adivinanza.pptx
 
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIACOMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
COMPENDIO ECE 5 GRADO MATEMÁTICAS DE PRIMARIA
 
Santa Criz de Eslava, la más monumental de las ciudades romanas de Navarra
Santa Criz de Eslava, la más monumental de las ciudades romanas de NavarraSanta Criz de Eslava, la más monumental de las ciudades romanas de Navarra
Santa Criz de Eslava, la más monumental de las ciudades romanas de Navarra
 
Los dos testigos. Testifican de la Verdad
Los dos testigos. Testifican de la VerdadLos dos testigos. Testifican de la Verdad
Los dos testigos. Testifican de la Verdad
 

Estructuras decorativas en las encuadernaciones mudéjares. Antonio Carpallo Bautista

  • 1. Estructuras decorativas en las encuadernaciones mudéjares Dr. Antonio Carpallo Bautista
  • 2. Introducción • Estilo de encuadernación originado en la península ibérica, entre finales del siglo XIII hasta primeros del XVI, siendo su mayor apogeo en el siglo XV, difundido por toda la Europa mediterránea • Estructura y motivos decorativos influenciados por otros estilos coetáneos (gótico y renacentista) • Toledo y Barcelona (centros de producción más importantes) • La Biblioteca Nacional de España conserva alrededor de 300 encuadernaciones mudéjares, siendo esta la base para nuestro estudio y exposición • Estudios sobre encuadernaciones mudéjares depositados en archivos y bibliotecas de Toledo, Barcelona, Valencia, Zaragoza, Salamanca, Segovia, entre otros
  • 3. Estudios realizados - Miquel i Planas (1913) - Hueso Rolland (1934) - Goldschmidt (1934) - Thomas (1939) - De Marinis (1947-52, 1960) - Alcina Franch (1948) - López Serrano (1948, 1972) - Madurell y Marimón (1961, 1962, 1963) - Méndez Aparicio (1971-74, 1992) - Velez Vicente (1981) - Ruiz de Elvira (1992, 1993) - Alvaro Zamora (2008) - Carpallo Bautista (2004, 2005, 2009, 2012, 2013)
  • 4. Exposiciones realizadas  Exposición de encuadernaciones españolas: siglo XII al XIX (Hueso Rolland – 1934)  Exposición de la Universidad Complutense (Lasso de la Vega – 1934)  Ocho siglos de encuadernación española (Romero de Lecea – 1985)  Encuadernaciones españolas en la Biblioteca Nacional (Ruiz de Elvira – 1992)  Els vestits del saber: Enquadernacions mudèjars a la Universitat de València (Giasante – 2003)  Juan Parix: primer impresor en España – Sección encuadernación (Reyes Gómez – 2004)  Encuadernaciones en la Biblioteca Complutense (Carpallo Bautista – 2005)  Las encuadernaciones artísticas de la Catedral de Toledo (Carpallo Bautista – 2009)  Piel sobre tabla: encuadernaciones mudéjares en la BNE (Sánchez Hernámperez y Carpallo Bautista – 2013)
  • 5. Técnicas decorativas  Estezado o estampación en frío  Gofrado o estampación en seco  Dorado  Pan de oro  Pintado con pincel  Mosaico  Repujado o relieve  Dorado, pintado, cincelado de cortes Utensilios  Pata de cabra  Rueda  Hierros sueltos
  • 6. Características • Estilo decorativo también conocido como hispanoárabe o hispano-morisco • Empleo de piel de cabra de denominada cordobán • Para los nervios el empleo de pieles curtidas con alumbre • Utilización de cartón (papelón de manuscritos e impresos) • Técnicas decorativas: estezado, gofrado y dorado • Dorado: estampación por medio de panes de oro introducido en Italia (Nápoles) sobre 1480 por encuadernadores aragoneses o catalanes • Esquema decorativo más relevante: lacerías • Empleo de hierros sueltos, principalmente con forma de cuerda, llamados también cordiformes, de cordelillo, o cordados
  • 7. Decoración de los cortes BNE INC/1051 BNE INC/710 BNE MSS/10254
  • 8. BNE RES/245 Corte inferior Corte superior Corte delantero
  • 10. Clasificación de estructuras decorativas - Miquel y Planas (1913) - grupo toledano - grupo gótico-mudéjar o catalán-aragonés con emblemas heráldicos Encuadernación toledana del siglo XV Catedral de Toledo BCT 33-9 Encuadernación catalana del siglo XV Archivo Corona de Aragón (Barcelona)
  • 11. Clasificación de estructuras decorativas - Hueso Rolland (1934) - grupo salmantino Biblioteca de la Real Academia de la Historia RAH 9-467
  • 12. Clasificación de estructuras decorativas - López Serrano (1972) - Lacerías BNE Res/233 Catedral de Toledo Sig. 7-19
  • 13. - Motivos centrales Biblioteca Histórica UCM INC FL-27 BNE INC/940
  • 14. - Bandas rectangulares BNE INC/710 Catedral de Toledo Sig. 5-16
  • 15. - Rectángulo partido BNE INC/1864 Catedral de Segovia Sig. A-1
  • 16. - Ruiz de Elvira (1993) - Rectángulo partido Catedral de Segovia Sig. B-50 RAH Sig. INC/145
  • 17. - Círculo o estrella central RAH Sig. 9-2159 Catedral de Segovia Sig. B-82
  • 18. - Lacerías RAH Sig. 9-467 Catedral de Toledo Sig. Res 25
  • 19. - Bandas rectangulares BNE Vitr/17/1 UCM Sig. INC FL-290
  • 20. Propuesta de clasificación de estructuras decorativas - Lacerías Catedral de Toledo Sig. 33-6 BNE Vitr/4/4 BNE INC/2509
  • 21. - Lacerías Catedral de Toledo Sig.12-4 Sig. 47-13 Sig. 19-9
  • 22. - Lacerías RAH Sig. 9-5500 Catedral de Segovia Catedral de Toledo Sig. 16-21
  • 23. - Lacerías RAH INC 101 RAH CODICE 96 BNE Res/188
  • 24. - Lacerías Catedral de Toledo Sig. 4-8 Sig. 4-12
  • 25. - Bandas rectangulares RAH Sig. INC 24 Catedral de Toledo Sig. 56-16 BNE MSS/9320
  • 26. - Bandas oblicuas Catedral de Toledo Sig. 19-11 Sig. 28-17 BNE MSS/1967
  • 27. - Bandas oblicuas BNE INC/493 BNE MSS/10289
  • 28. - Rectángulo partido - Rectángulo partido con motivo central (estrella, círculo, rombo…) Catedral de Toledo Sig. 78-1 BNE MSS/10254
  • 29. - Rectángulo partido - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos Catedral de Toledo Sig. 12-16 BNE MSS/6528
  • 30. - Rectángulo partido - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos BNE INC/533 BNE INC/35
  • 31. - Rectángulo partido - Rectángulo partido ornamentado con pequeños motivos sueltos BNE MSS/1967 Bib. Hist. UCM INC FL-111
  • 32. - Motivo central Bib. Hist. UCM INC FL-27 Catedral de Toledo Sig. 42-40 BNE MSS/2801
  • 33. - Motivo central Catedral de Segovia BNE MSS/8598
  • 34. - Motivo central Catedral de Toledo Sig. 94-21 Sig. 95-23
  • 35. Media piel Catedral de Toledo Sig. 6-9 Sig. 7-6 Sig. 25-17
  • 36. Media piel Bib. Hist. UCM INC I-200 BNE INC/2460 Catedral de Toledo Sig. 47-10
  • 37. Encuadernación con marcas de propiedad BNE R/6495 Bibl. Hist. Universidad de Valencia Cardenal Iñigo López de Mendoza Escudo reyes de Nápoles Duque de Calabria
  • 38. Encuadernación con marcas de propiedad Biblioteca Nacional de España BNE VITR/23/12 MSS/10801 VITR/4/3 Marqués de Santillama
  • 39. Encuadernación con marcas de propiedad BNE R/1305 BNE MSS/9556 Super libris del Monasterio de El Escorial Símbolo de Pedro González de Mendoza
  • 40. Encuadernaciones italianas • Reyes Napolitanos – Bib. Alfonso V el Magnánimo – Bib. Fernando de Aragón (duque de Calabria) • Encuadernadores aragoneses-catalanes • Introducción del oro en la encuadernación (sobre 1480) • Nápoles, Roma, Florencia, Venecia, Milán • Francia, Hungría • Encuadernaciones napolitanas – Biblioteca Nacional de Francia (París) – Biblioteca Histórica de la Universidad de Valencia – Catedral de Toledo
  • 41. BNE INC/408 BNE INC/1135 Enc. veneciana Enc. florentina o veneciana
  • 42. BNE MSS/10157 BNE MSS/10031 Elementos típicos romanos Enc. veneciana o boloñesa
  • 43. BNE MSS/23174 Bib. Hist. Univ. Valencia Encuadernaciones napolitanas doradas
  • 44. BCT 9-35 BCT 95-23 Catedral de Toledo – Fondo Zelada – Enc. napolitanas
  • 45. BCT 2-9 BCT 49-8 Catedral de Toledo – Fondo Zelada – Enc. napolitanas
  • 46. Encuadernaciones gótico-mudéjar Catedral de Toledo Sig. 20-16 Sig. 41-5 BNE INC/1073 BNE MSS/7989 BNE MSS/10239 BNE MSS/9815 BNE MSS/22494 BNE INC/992
  • 47. Encuadernaciones mudéjar-renacentista Catedral de Toledo Sig. 65-21 Sig. 69-28 Sig. 79-3
  • 48. La encuadernaciones neomudéjar • Finales del siglo XIX • Imitación de estilos clásicos españoles (Estilos retrospectivos: Neomudéjar, Neorrenacentista, Neogótico) • Talleres y encuadernadores de finales del siglo XIX y principios del XX  Casa Ginesta, Victorio Arias Izquierdo, Antonio Ménard, Adrian Durand, Hipólito Pomard, Hermenegildo y Eduardo Miralles, Pierre Guerín, José Grimaud Enc. de José Grimaud Finales del siglo XIX BNE Res/241
  • 49. Encuadernación de Hermenegildo Miralles y dorado por Pierre Guérin Finales del siglo XIX primeros del XX BNE R/39638 Encuadernación de Antonio Ménard Año 1898 BNE Vitr 18/8
  • 50. • Ramón Miquel i Planas  Restauración del arte hispano-árabe en la decoración exterior del libro, impresa en Barcelona en 1913  Clasificación de hierros mudéjares realizada por Joaquim Figuerola  Hierros neomudéjares en esquinas
  • 51. Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Encuadernación catalana del siglo XV Archivo Corona de Aragón (Barcelona)
  • 52. Encuadernación catalana del siglo XV Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Universidad de Barcelona
  • 53. Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Encuadernación italiana del siglo XV Palacio Episcopal de Vich
  • 54. Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Encuadernación catalana del siglo XV Archivo Corona de Aragón (Barcelona)
  • 55. Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Encuadernación del siglo XV Archivo Capitular de Barcelona
  • 56. Biblioteca de Ramón Miquel y Planas Encuadernación del siglo XV Biblioteca Nacional de España
  • 57. Taller y encuadernadores del siglo XX  Josefina Diez Lassaletta  Emilio Brugalla Turmo  José Cambras Riu  Luis Miguel Fernández Legazpi Encuadernaciones de Josefina Diez Lassaletta – Fundación Lázaro Galdiano
  • 58. Encuadernado por José Cambras Riu Segunda mitad del siglo XX BNE R/39222 Encuadernado por Emilio Brugalla Turmo Año 1951 Biblioteca de Cataluña
  • 59. Encuadernado por Luis Miguel Fernández Legazpi Año 2001 BNE 7/12740 Encuadernado por José Luis García Rubio Año 1994 Imprenta Municipal – Artes del Libro (Madrid)