VII Jornada de Victimologia. La victimització de la gent gran
Victimització d'ancians des d'una perspectiva victimològica. Isabel Iborra, professora de psicologia de la Universitat Catòlica de València
Centre d'Estudis Jurídics i Formació Especialitzada, 5 de maig de 2016
el CTE 6 DOCENTES 2 2023-2024abcdefghijoklmnñopqrstuvwxyz
Victimització d'ancians des d'una perspectiva victimològica. Isabel Iborra
1. VII Jornada de Victimologia:
La victimització de la gent gran
VICTIMITZACIÓ D’ANCIANS DES D’UNA
PERSPECTIVA VICTIMOLÒGICA
Prof. Dra. Isabel Iborra Marmolejo
2. VII Jornada de Victimologia
Contenido de la ponencia
1. Victimización de personas mayores
2. Prevalencia de victimización a adultos mayores
2.1. Incidencia y prevalencia del maltrato de
personas mayores
2.2. Factores de riesgo del maltrato de personas
mayores
3. Consecuencias de la victimización
3. VII Jornada de Victimologia
1. Victimización de personas
mayores
4. VII Jornada de Victimologia
INPEA y Action on Elder Abuse
“Cualquier acto, ya sea aislado o repetido, o la
falta de acciones apropiadas, que ocurren en el
marco de cualquier relación interpersonal donde
existe una expectativa de confianza y que causa
o puede causar daño o malestar (distress) a una
persona mayor o que viola sus derechos
humanos o civiles”
5. VII Jornada de Victimologia
Taxonomía de la victimización de
personas mayores
Tipo de
acción
Tipo de
daño
Tipo de
agresor
Tipo de
contexto
Acción
Omisión
Físico
Psicológico
Económico
Sexual
Familiar
Cuidador
Desconocido
Doméstica
Institucional
Calles
6. VII Jornada de Victimologia
Tipos de maltrato de mayores
Maltrato físico
Maltrato psicológico
Negligencia
Abuso económico
Abuso sexual
7. VII Jornada de Victimologia
Definición: toda acción voluntariamente
realizada que provoque o pueda provocar
daño o lesiones físicas en la persona
mayor.
Ejemplos: golpear, abofetear, quemar,
empujar, zarandear, etc.
• Incluye restricciones físicas y
químicas.
Maltrato físico
8. VII Jornada de Victimologia
Maltrato psicológico
Definición: toda acción, habitualmente de
carácter verbal, o actitud que provoque o
pueda provocar daño psicológico a la
persona mayor.
Ejemplos: rechazar, insultar, aterrorizar,
aislar, gritar, culpabilizar, humillar,
intimidar, amenazar, ignorar y privar de
sentimientos de amor, afecto y seguridad,
etc.
9. VII Jornada de Victimologia
Negligencia
Definición: abandono o dejación de las
obligaciones en los cuidados de una
persona mayor.
Ejemplos: privar de las necesidades
básicas, entendiendo por tales la
alimentación, la higiene, una vestimenta
adecuada al clima, y la asistencia
sanitaria, etc.
10. VII Jornada de Victimologia
Abuso económico
Definición: Utilización ilegal o no
autorizada de los recursos económicos o
las propiedades de una persona mayor.
Ejemplos: apropiación, aprovechamiento o
mal uso de las propiedades o dinero del
anciano, falsificación de su firma, coacción
para obligarle a firmar documentos
(contratos o testamentos), etc.
11. VII Jornada de Victimologia
Abuso sexual
Definición: cualquier contacto sexual no
deseado en el que una persona mayor es
utilizada como medio para obtener
estimulación o gratificación sexual.
Ejemplos: tocamientos o besos;
introducción oral, anal o vaginal de
objetos, dedos o pene; acoso sexual, etc.
12. VII Jornada de Victimologia
2. Prevalencia de victimización
de personas mayores
13. VII Jornada de Victimologia
2.1. Incidencia y prevalencia
del maltrato de personas
mayores
14. VII Jornada de Victimologia
Resultados del Informe Nacional
15. VII Jornada de Victimologia
http://inger.gob.mx/bibliotecageriatria/acervo/pdf/58iborramaltrato.pdf
16. VII Jornada de Victimologia
1 de cada 100 ancianos ha
sido víctima de maltrato el
año anterior
...unos 60.000 ancianos
sufren maltrato cada año
17. VII Jornada de Victimologia
5 de cada 100 cuidadores
reconoce haber maltratado a
un anciano el año anterior
18. VII Jornada de Victimologia
Prevalencia por tipos de maltrato
19. VII Jornada de Victimologia
Asesinatos de personas mayores
en el ámbito familiar
20. VII Jornada de Victimologia
Estadísticas (España)
La prevalencia ronda las 3 víctimas por millón.
22
24
19
20
2322
21
13
0
5
10
15
20
25
30
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ancianos asesinados por familiares
Incidencia de
ancianos
asesinados
por familiares,
en España
21. VII Jornada de Victimologia
Estadísticas (internacional)
Prevalencia de
ancianos
asesinados
por familiares,
a escala
internacional
10,75
9,32
4,16
4,15
4,06
3,37
2,91
1,58
1,69
0,69
0
0
0
0 2 4 6 8 10 12
Hungría
Australia
Canadá
Nueva Zelanda
Finlandia
Media
España
Holanda
Reino Unido
Austria
Islandia
Lienchenstein
Luxemburgo
22. VII Jornada de Victimologia
2.2. Factores de riesgo del maltrato
de personas mayores
23. VII Jornada de Victimologia
2.2.1. Factores de las
víctimas
24. VII Jornada de Victimologia
Sexo de la víctima (maltrato)
A escala nacional, el 63,2% son mujeres.
A escala internacional, son mujeres entre el 60% y el 75%.
25. VII Jornada de Victimologia
Sexo de la víctima (por tipos de maltrato)
Las mujeres sufren
los casos más graves
de maltrato físico y
emocional, y son las
principales víctimas
de abuso sexual.
26. VII Jornada de Victimologia
Sexo de la víctima (asesinatos)
80%
20%
Mujeres Hombres
En cuanto a la prevalencia, es de 4,05 por millón para
las mujeres y de 1,38 por millón para hombres.
27. VII Jornada de Victimologia
Edad de la víctima
La prevalencia de ancianos maltratados aumenta
conforme se incrementa la edad.
1,1%
0,6%
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
Entre 65 y 74 años Más de 74 años
28. VII Jornada de Victimologia
Dependencia de la víctima
2,9%
2,2%
1,0%
0,7%
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
Sin
dependencia
Dependencia
moderada
Dependencia
severa
Gran
dependencia
29. VII Jornada de Victimologia
Dependencia de la víctima
0,2%
0,3% 0,3%
0,6%
0,3%
0,6%
0,2%
0,9%
0,1%
0,3%
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
Maltrato
físico
Maltrato
psicológico
Negligencia Abuso
económico
Abuso sexual
Muestra total Ancianos dependientes
30. VII Jornada de Victimologia
Discapacidad de la víctima (asesinatos)
3,13%
56,25%
31,25%
18,75%
Ninguna D. física D. intelectual D. sensorial
El 43,75% de los
ancianos
asesinados por
familiares entre
2005 y 2007
tenía algún tipo
de discapacidad.
En concreto, el 31,25% física, el 18,75% intelectual y el
3,13% sensorial.
31. VII Jornada de Victimologia
Demencia de la víctima
12,5%
3,8%
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
Sin demencia Con demencia
32. VII Jornada de Victimologia
2,8%
1,7%
5,6%
1,4% 1,4%
0,3%
8,3%
1,3%
0%0,1%
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Maltrato
físico
Maltrato
psicológico
Negligencia Abuso
económico
Abuso
sexual
Sin demencia Con demencia
Por último, en relación con los asesinatos, 2 de cada 10
ancianos asesinados en España tienen Alzheimer.
Demencia de la víctima
33. VII Jornada de Victimologia
Agresividad de la víctima
9,80%
3,78%
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
Sin conductas agresivas Con conductas agresivas
Psicopatología de
las víctimas
Depresión, ideas
suicidas y
sentimientos de
infelicidad,
vergüenza o
culpabilidad.
¿Riesgo o
consecuencia?
34. VII Jornada de Victimologia
2.2.2. Factores de los
agresores
35. VII Jornada de Victimologia
Sexo del agresor
Numerosos estudios han encontrado una prevalencia
mayor de hombres que de mujeres entre los agresores.
Cada vez hay una mayor tendencia a diferenciar según el
tipo de maltrato que se perpetra.
Las mujeres son responsables especialmente de los
casos de negligencia, mientras que los hombres lo son
de las formas más extremas de maltrato, así como del
maltrato físico y del abuso sexual.
36. VII Jornada de Victimologia
Sexo del agresor
(cuidadores que incurren en maltrato)
37. VII Jornada de Victimologia
Sexo del agresor (asesinatos)
9,23%
90,77%
Hombre Mujer
La prevalencia (por millón) de hombres agresores fue
del 1,04 para los hombres y del 0,10 para las mujeres.
38. VII Jornada de Victimologia
Psicopatología de los agresores
Los agresores de personas mayores presentan
problemas psicológicos (depresión) y de abuso de
sustancias con mayor frecuencia que otros
cuidadores.
El alcoholismo, en concreto, se relaciona
especialmente con las formas más severas de
maltrato físico.
39. VII Jornada de Victimologia
Psicopatología de los agresores (asesinatos)
El porcentaje de agresores que sufren algún trastorno
mental es del 54,17%.
45,83%
20,83%
14,58% 14,58%
4,17%
2,08%
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Sin trastorno T. sin
especificar
T. afectivo T. psicótico T. control
impulsos
T.
personalidad
40. VII Jornada de Victimologia
2.2.3. Factores
relacionales
41. VII Jornada de Victimologia
Relación de parentesco
Entre la pareja y los hijos se explica un importante
porcentaje de casos.
Los últimos estudios parecen señalar que los
principales agresores en los casos de ancianos
con dependencia son l@s hij@s, mientras que los
ancianos sin dependencia sufren más maltrato a
manos de sus parejas.
42. VII Jornada de Victimologia
Relación de parentesco (maltrato)
Nota: muestra de cuidadores (mayores con dependencia)
43. VII Jornada de Victimologia
Relación de parentesco (asesinatos)
1,54 1,544,62
46,15%
40%
6,15%
Pareja Hijo/a Nieto Yerno Hermano Sobrino
44. VII Jornada de Victimologia
Relación de parentesco (asesinatos),
según sexo de la víctima (internacional)
60%
16,67%22,92%
27,86%
55%
17,14%
38,84%40,08%
21,07%
0
10
20
30
40
50
60
Hombre Mujer Total
Hijos Pareja Otros
45. VII Jornada de Victimologia
Estrés y maltrato
La percepción de estrés por parte del cuidador es uno de los
predictores más fuertes de la presencia de maltrato. El
72,2% de los cuidadores que incurren en maltrato siente que
la situación les sobrepasa.
El estrés se agrava por:
- Escasa información respecto al proceso de envejecimiento
- Falta de habilidades de cuidado
- Escasos recursos de apoyo
- Dependencia de la persona mayor
46. VII Jornada de Victimologia
Dependencia económica del agresor
En muchos casos, los agresores son
económicamente dependientes de la
víctima para su alojamiento, manutención,
transporte y otros gastos.
47. VII Jornada de Victimologia
Condiciones de convivencia
Es común que la víctima conviva sola con su agresor,
que en muchas ocasiones es el único cuidador.
48. VII Jornada de Victimologia
Aislamiento y falta de apoyo social
Víctimas: tienen menos contactos sociales.
Cuidadores/agresores:
• Tienen problemas en sus relaciones sociales y
están más aislados.
• Tienen una falta de apoyo social; en muchos
casos se dedican al cuidado del mayor sin
contar con apoyo de otros familiares o amigos.
49. VII Jornada de Victimologia
2.2.4. Factores
socioculturales
50. VII Jornada de Victimologia
• Edadismo
• Sexismo
• Aceptación cultura
de la violencia
52. VII Jornada de Victimologia
Perfil de la víctima
Mujer de edad avanzada (más de 75 años)
Deterioro funcional avanzado y consecuente
dependencia del cuidador para las actividades de la
vida diaria
Dependencia psicológica
Sentimientos de infelicidad, vergüenza, depresión, etc.
Carece de redes de apoyo social
Convivencia con un familiar que es el principal o único
cuidador
53. VII Jornada de Victimologia
Perfil del agresor
Hombre
Consumo de sustancias tóxicas, especialmente alcohol
Pobres contactos sociales
Falta de responsabilidad como cuidador
Sometido a situaciones de estrés
Dependencia económica o de vivienda respecto al
anciano
Sensación de sobrecarga (física o emocional)
54. VII Jornada de Victimologia
3. Consecuencias de la
victimización de
personas mayores
55. VII Jornada de Victimologia
Aspectos generales
Comparado con los adultos jóvenes, las
personas mayores son más débiles físicamente
y eso hace que las consecuencias físicas de la
violencia sean más acusadas en ellas,
incluyendo un mayor riesgo de muerte (OMS,
2011).
56. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias del maltrato físico
Moraduras, laceraciones, arañazos, abrasiones,
heridas, sangrado, marcas de mordedura
humanas, marcas dejadas en la piel por objetos,
quemaduras, marcas dejadas por mordaza,
torceduras, luxaciones, fracturas, alopecia,
heridas en los ojos, dientes que faltan, cicatrices
sin explicar, lesiones internas.
57. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias de las restricciones
físicas y químicas
Efectos negativos del uso de restricciones físicas:
aumento de la agitación, agresión, depresión,
morbilidad, úlceras por presión, inmovilidad,
pérdida de masa muscular.
Efectos del mal uso de la medicación: sedación,
confusión, caídas, agudización de síntomas.
58. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias del maltrato psicológico
Depresión, falta de apetito, problemas de sueño,
desamparo, desesperación, falta de
participación en actividades, miedo, ansiedad,
vergüenza, llanto fácil y frecuente, evitación de
contacto con familiares o amigos, sentimientos
ambivalentes hacia el agresor; confusión o
desorientación; búsqueda de atención.
59. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias de la negligencia
Mala higiene; desnutrición; deshidratación;
dentadura en mal estado; ropa inadecuada para
las condiciones atmosféricas o ambientales;
úlceras por presión; contracturas; quemaduras
por orina; escoriación; exposición a situaciones
peligrosas por falta de supervisión; falta de
ayudas como gafas o andadores; problemas
médicos no atendidos.
60. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias del abuso sexual
Heridas en genitales; marcas de mordedura
humanas; trauma (moraduras, sangrado,
cicatrices, rojeces, irritación, dolor) alrededor de
los genitales, pechos, recto o boca; dificultad
para andar o estar sentado; presencia de una
enfermedad de transmisión sexual; malestar o
enfado extremo cuando la persona es bañada,
aseada o cuando se le cambia la ropa interior.
61. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias del abuso económico
Pertenencias o propiedades desaparecidas;
ausencia de documentación sobre transacciones
financieras; ignorancia o confusión en el tema
de las transacciones financieras; facturas sin
pagar, avisos de desahucio, avisos de corte de
servicios a pesar de disponer de recursos
económicos suficientes; miedo o preocupación
cuando se habla de dinero; depresión.
62. VII Jornada de Victimologia
Consecuencias psicológicas
Cualquier tipo de maltrato puede tener también
graves consecuencias psicológicas en la víctima,
como:
sintomatología ansiosa o depresiva, falta de
confianza en los demás, baja autoestima,
pensamientos suicidas, autolesiones, etc.
ciertos trastornos psicológicos, como trastornos
depresivos, de la ansiedad o, incluso, el trastorno
de estrés postraumático.
63. VII Jornada de Victimologia
¡Muchas gracias
por la atención!
Dudas
isabel.Iborra@ucv.es