Este documento describe el programa del VIII Seminario-Obradoiro Internacional de Avaliación de Materiais Didácticos que se celebrará en Monfero, Galicia del 17 al 19 de febrero de 2016. El seminario incluirá conferencias, mesas redondas, y talleres interactivos sobre la evaluación y diseño de materiales educativos. Los asistentes podrán elegir entre varios talleres en temas como el uso de materiales de ONGD, videojuegos educativos, y análisis de libros de texto digitales y materiales locales. El objetivo es pro

1. 1
VIII SEMINARIO-OBRADOIRO INTERNACIONAL DE
AVALIACIÓN DE MATERIAIS DIDÁCTICOS.
Recursos educativos para o desenvolvemento e
a cidadanía global
Monfero, 17 e 18 de febreiro 2016
ORGANIZAN
Nova Escola Galega (Grupo Cavila)
CPI Plurilingüe Virxe da Cela (Monfero)
Concello de Monfero
USC (Facultade de Ciencias da Educación)
PROGRAMA
Venres, 17 de febreiro 2016
16:00-16:30 Recolla de material
16:30-17:00 Acto de inauguración
17:00-19:30 Conferencias inaugurais "Os materiais didácticos e curriculares das ONGD" Marta
Esplugues Cebrían (CEIP Rosario Pérez, La Vall d'Uixo, Castellón) "Materiais didácticos e
currículos en escolas indíxenas de Brasil” Giovani José da Silva (Universidade Federal do
Amapá, Campus Marco Zero do Equador, Brasil)
19:30-20:30 Mesa de experiencias e presentación literaria Presentación da Revista Galega de
Educación, nº 58 “Cooperación e desenvolvemento” Verónica Dopico Cancela (CPI Plurilingüe
Virxe da Cela) Ana Lampón Gude (Solidariedade Internacional de Galicia) Germán Vargas
Callejas (USC) Mª José Caride Delgado (Solidariedade Internacional de Galicia)
21:00. Xuntanza de confraternización
Sábado, 18 de febreiro
09:30-11:00 Obradoiro de mañá (1ª parte)
11:00-11:30 Descanso
11:30-13:30 Obradoiro de mañá (2ª parte)
13:30-16:00 Descanso 16:00-17:30 Obradoiro de tarde (1ªparte)
17:30-18:00 Descanso 18:00-19:30 Obradoiro de tarde (2ª parte)
19:30-21:00 Mesa redonda: conclusións conxuntas dos obradoiros.
21:00-21:30 Acto de clausura Domingo, 19 de febreiro Para as persoas asistentes interesadas
organizarase unha visita pola contorna (é necesario anotarse).

2. 2
OS OBRADOIROS
Obradoiros de mañá (elección 1ª)
1. Experiencias didácticas relacionadas coa educación e as ONGD nas distintas redes. Análise e
deseño dos materiais. Marta Esplugues Cebrían (CEIP Rosario Pérez)
2. Videoxogos para promover cambios sociais. Coñecer e analizar xogos serios dirixidos ao
tratamento de problemáticas actuais. Silvia López Gómez e Sandra Dorado Gómez (Grupo de
Investigación Stellae - USC)
3. Análise do Libro de texto Dixital. Nerea Rodríguez Regueira (Mestra e membro do Grupo de
Investigación Stellae)
Obradoiros de tarde (elección 2ª)
4. Materiais didácticos para escola e comunidade elaborados dende o contexto local.
Denébola Álvarez Seoane (USC)
5. O espelho roto que fire a um povo: a violencia simbólica no currículum oculto nas etapas de
Ed. Infantil, Primária e Secundária. Santiago Quiroga García e Fernando Martínez Yáñez
(Docentes de ensinanzas obrigatorias)
6. Imaxes e textos sobre os indíxenas en materiais didácticos do Brasil: unha avaliación. Prof.
Dr. Giovani José da Silva (Universidade Federal do Amapá)
DESCRICIÓN XERAL DA ACTIVIDADE
O Seminario Obradoiro de avaliación de materiais didácticos, vai pola súa VIII edición. Procura
ter un carácter innovador e emprendedor como parte necesaria da formación docente actual.
Esta actividade presenta un carácter práctico na que se parte de distintos modelos de
avaliación de recursos educativos dirixidos aos distintos ámbitos de ensino (regrado ou non).
Procuramos ofrecer ferramentas de acción que o profesorado utilice no mesmo momento de
realizar esta actividade formativa, cuestionando os propios materiais e o uso que se deriva da
súa práctica reflexiva nas aulas.
OBXECTIVOS DE AVALIACIÓN
-Coñecer e usar guías de avaliación de materiais educativos. -Avaliar os materiais didácticos a
través de distintos modelos de avaliación. -Tomar decisións construtivas respecto dos
materiais educativos no propio contexto. -Valorar os recursos educativos das principais
editoriais para considerar a súa utilidade nas aulas. -Coñecer e analizar materiais didácticos
elaborados por ONGs e comunidades indíxenas.

3. 3
METODOLOXÍA DO SEMINARIO
Sesións teóricas: as conferencias inaugurais e a mesa de debate servirán para situar a cuestión
da avaliación dos recursos dispoñibles no tema de discusión. A mesa redonda será o colofón ao
traballo de reflexión realizado entre todas e todos. Obradoiros: traballo personalizado.
Número máximo de 10 participantes por obradoiro (escolle un de mañá e outro de tarde). Son
sesións participativas, nas que se inicia no desenvolvemento práctico da avaliación de
materiais a partir de modelos seleccionados elixidos con criterio científico para o
procedemento de análise e deseño de materiais e recursos educativos da actividade diaria.
Nestas sesións o asistente pode achegar materiais propios.
FICHA TÉCNICA
Grupos destinatarios: familias, docentes, estudantes de ensinanzas universitarias, educadores
e educadoras sociais, profesionais do ámbito do ensino...
POÑENTES
Giovani José da Silva
Reseña biográfica: Giovani José da Silva é docente da Universidade
Federal do Amapá e atualmente realiza estudos de pós-doutorado em
História na Universidade Federal Fluminense. É antropólogo e autor de
livros sobre a História dos índios no Brasil. Seus temas de interesse são o
Ensino de História, a Antropologia e a História dos índios no Brasil e nas
Américas.
Título definitivo do Obradoiro: Imágenes y textos sobre los indígenas en
materiales didácticos de Brasil: una evaluación
Reseña breve: Durante as 3 horas/ 3 horas e meia serão apresentados alguns materiais
didáticos utilizados no Brasil e como são feitas as avaliações desses materiais, tendo em vista a
maneira como textos e imagens se referem aos povos indígenas.
Gostaria que os assistentes do Obradoiro conhecessem previamente o programa PNLD, que
avalia os livros didáticos no Brasil: http://www.fnde.gov.br/pnld-2017/ (História)

4. 4
Marta Esplugues Cebrián.
- Maestra escuela pública desde 2010: escuelas rurales, CAES...
-Profesora el Máster de Cooperación al Desarrollo de la Universidad de
Valencia, 2011-2012 y 2012-2013.
- Doctora en Pedagogía por la Universidad de Valencia. Tesis doctoral: El
currículum de la Educación para el Desarrollo en los materiales editados
por las ONGD.
Título del obradoiro. “Experiencias didácticas relacionadas coa educación e as ONGD en nas
distintas redes. Análisis e diseño dos materiais”
Se propone un taller inter-activo de intercambio de experiencias, donde los asistentes
conocerán distintas redes de educadores/as como REDEC de Interculturas, materiales
didácticos en formato TIC como los que ofrece la ONGD Pau i Solidaritat, y portales educativos
como Kaidara de Intermón-Oxfam. Materiales alternativos a los libros de texto tradicionales
que aprenderán a analizar críticamente de cara a su uso futuro en las aulas en las que ell@s
trabajen.
Reseñas bibliográficas
-Espín López, Julia Victoria. (2003). Análise de materiais educativos dende a perspectiva non
sexita. En Rodríguez Rodríguez, Jesús. Coord. Materiais curriculares e diversidade sociocultural
(pp.113-130). Santiago de Compostela: Tórculo Artes Gráficas S.A.
-Gimeno Sacristán, José. (1991). Los materiales y la enseñanza. Cuadernos de Pedagogía, 194,
10-15.
- Gimeno Sacristán, José. (2009). Grandeza y miseria del libro de texto. En Rodríguez y
Rodríguez, Jesús. Horsley, Mike y V. Knudsen, Susanne. International Conference on Textbooks
and Educational Media (pp.19-30). Santiago de Compostela: IARTEM.
-Martínez Bonafé, Jaume. (1992): ¿Cómo analizar los materiales?. Cuadernos de Pedagogía.
203, 8-1.
-Martínez Bonafé, Jaume. (1995). Interrogando al Material Curricular. (Guión para el análisis y
la elaboración de materiales para el desarrollo del currículum). En García Mínguez, J. y Beas
Miranda, M. (Comps), Libro de Texto y Construcción de Materiales Curriculares (pp. 221- 245).
Granada: Proyecto Sur.
-Martínez Bonafé, Jaume. (1995): Libro de texto y construcción de materiales curriculares.
Granada: Proyecto Sur.

5. 5
-Martínez Bonafé, Jaume y Rodríguez Rodríguez, Jesús. (2010). El currículum y el libro de texto.
Una dialéctica siempre abierta. En Gimeno, José. Coord. Saberes e incertidumbres sobre el
currículum. (pp. 246-268). Madrid: Morata.
-Parcerisa Aran, Artur. Y Zabala, Antoni. (1994). Pautas para la elaboración de materiales
curriculares. Madrid: MEC.
-Parcerisa Aran, Artur. (1996). Materiales curriculares. Cómo elaborarlos, seleccionarlos y
usarlos. Barcelona: Graó.
-Parcerisa Aran, Artur. Materiais curriculares e diversidade sociocultural. En Rodríguez
Rodríguez, Jesús. Coord. (2003). Materiais curriculares e diversidade sociocultural. (pp.13-
20).Santiago de Compostela: Tórculo Artes Gráficas S.A.
-Rodríguez Rodríguez, Jesús. (2001). Os materiais educativos impresos: ¡¿un futuro pouco
esperanzador?!.En Fernández López, Rafael y Fernández Tilve, Mª Dolores. Coord. Retos
educativos ante un novo milenio (pp.23-47). Lugo: Xunta de Galicia.
-Rodríguez Rodríguez, Jesús y Zapico Barbeito, Mª Helena. (2004).A elaboración de materiais
didácticos por e para adultos/as. Unha experiencia didáctica innovadora co alumnado de 3º de
Educación Social. En AA.VV. A innovación Educativa na Universidade de Santiago de
Compostela. (pp.337-339). Servizio de Publicacións e Inercambio Científico Campus
universitario sur: Santiago de Compostela.
-Rodríguez Rodríguez, Jesús y Zapico Barbeito, Mª Helena. (2004).Materiales didácticos para
personas mayores. Cuadernos de pedagogía, 338, 39-4
http://www.jovenesydesarrollo.org
http://www.intered.org/delegaciones-comunidadvalenciana
http://www.entreculturas.org/index.php
http://www.pauisolidaritat.pv.ccoo.es/
http://www.iscod.org/iscodesp/delegpvale/sitio/areaintervencion.aspx
http://www.jarit.org/que-hacemos/educacion-desarrollo/proyectos-educativos/
http://www.ciudadaniaglobal.org/quienessomos
http://www.ciudadaniaglobal.org/ciudadaniaglobal
http://www.kaidara.org
http://www.conectandomundos.org.

6. 6
Ana Lampón Gude
Educadora Social e técnica de Proxectos en Solidariedade Internacional
de Galicia. Traballo no departamento de Educación para o
Desenvolvemento, sensibilización e voluntariado e estou vinculada á
ONGD dende o 2012. Son a responsable dos Proxectos de investigación e
da área de formación da organización. Teño dúas máximas que intento
aplicar sempre, tanto no profesional coma no persoal, a primeira é ter “coherencia entre o
pensar, sentir e facer”; e a segunda “pensar globalmente e actuar localmente”.
Breve resumo da experiencia a presentar:
1. Presentación de Solidariedade Internacional de Galicia.
2. Como entende SI Galicia a Educación para o Desenvolvemento.
3. Como é o traballo en EpD de SI Galicia nos centros educativos.
4. Exemplo de dous Proxectos:
• Proxecto piloto de investigación-acción no CPI Plurilingüe Virxe da Cela de
Monfero.
• Plan proxecta: O mundo que queremos!
Para a presentación só preciso cañon e proxector.
Reseñas bibliográficas:
Argibay, M. (2003). La Educación para el Desarrollo. Génesis y evolución.
Argibay, M., Celorio, G., e Celorio, J. (2009) Educación para la Ciudadanía Global. Debates y
desafíos. Bilbao, Vitoria-Gasteiz: Hegoa.
Beselga, P., Ferrero, G. e Boni, A. (coord.). (2004). La Educación para el desarrollo en el ámbito
formal, espacio común de la cooperación y la educación. Propuesta para una estrategia de
acción integrada. Universidad Politécnica de Valencia
Boni, A. (2011). “Educación para la ciudadanía global, significados y espacios para un
cosmopolitismo transformador” Recuperado de: http://www.uned.es/reec/pdfs/17-
2011/03_boni.pdf
Escudero, J. e Mesa, M. (2011). Diagnóstico de la Educación para el Desarrollo en España.
Madrid: Ceipaz.
López Fariña, A., et al (2013). Informe de avaliación das accións de educación para o
desenvolvemento. Xunta de Galicia. Galicia.
Nussbaum, M. (1999): Patriotismo y cosmopolitismo, en NUSSBAUM, M. (ed.), Los Límites del
Patriotismo. Identidad, Pertenencia y Ciudadanía Mundial., pp. 13-Barcelona: Paidós.

7. 7
Ortega, M.L. (2002). La Educación para el Desarrollo: del asistencialismo a la ciudadanía global.
Somos. Revista de desarrollo y educación popular. Entreculturas, pp. 28-33, Madrid.
Oxfam Intermon (2005): Educar para una ciudadanía global. Propuesta educativa 2005-2006:
Pobreza Cero
Yolanda Castro López
Diplomada en Maxisterio pola USC.
Licenciada en Ciencias Teolóxicas (Universidad Pontificia de Comillas
(UPCO) (Madrid).
Coordina xunto a Verónica Dopico o proxecto Monferosolidario, gañador
do I Premio Nacional de educación para o Desenvolvemento “Vicente
Ferrer”. (Ministerio De Educación e AECID)
“Monferosolidario": Unha iniciativa solidaria posta en marcha no CPI Virxe da Cela de
Monfero.
Monferosolidario tivo os seus tímidos e silenciosos inicios nas aulas do CPI Virxe da Cela
(Monfero) no ano 2009. A día de hoxe, aquela pequena pero potente semente converteuse
nunha robusta árbore, alimentada por salvia fresca que se renova ano tras ano e que ao seu
paso vai abrindo novas ramificacións e deixando numerosos froitos. Foron moitas as etapas
atravesadas, a última delas embarcándonos fai dous anos no Proxecto piloto de investigación-
acción colaborativa no que participa o noso centro, a ONGD Solidariedade Internacional de
Galicia e un equipo multidisciplinar experto en investigación da Universidade da Coruña.

8. 8
Nerea Rodríguez Regueira
Reseña bibliográfica
Maestra especialista en Educación Infantil por la Escuela
Universitaria de Magisterio San Pablo CEU de Vigo (2010).
Completó su formación con la Licenciatura en Psicopedagogía
(2012) y con el Máster Universitario en Procesos de Formación
(RD 1393/2007), ambos en la Universidad de Santiago de
Compostela.
En la actualidad trabaja como maestra de Educación Infantil en
un centro público de Vigo (Galicia) y se encuentra realizando su tesis doctoral sobre los libros
de texto digitales, una línea de investigación que comenzó con el Trabajo Fin de Máster.
Disfrutó de una Beca de colaboración del Ministerio de Educación en el Departamento de
Didáctica y Organización Escolar de la USC en el curso 2011/2012. Ha participado en jornadas,
seminarios y congresos con temáticas relacionadas con los materiales escolares y las
tecnologías de la información y la comunicación, destacando a 12th International Conference
on Textbooks and Educational Media (Ostrava, 2013) y el XVI Congreso Nacional y VII Congreso
Iberoamericano de Pedagogía (Madrid, 2016) en el que obtuvo el premio a la Mejor
Comunicación Oral Pre-doctoral. Las comunicaciones y artículos publicados giran, asimismo, en
torno a estas temáticas.
Obradoiro que imparte: O libro de texto dixital a análise.
Realizaremos un afondamento teorico practico a situación actual dos libros de texto dixitais
mediante a análise de diferentes materiais que podemos atopar hoxe en dia no mercado.
Os asistentes recibirán ademais pautas para a súa selección e análise e realizaremos un debate
sobre o que deberían ser estes materiais e os seus posibles usos nas aulas

9. 9
Denébola Álvarez Seoane
Presentación
Son pedagoga coa dobre especialidade escolar e socio-laboral. Esta
formación en dobre vertente permitiume coñecer a acción educativa
das administracións locais e as diferentes vertentes críticas cos libros
de texto, especialmente con respecto á contextualización da ensinanza.
O interese puido facerse investigación coa tese de doutoramento que
desenvolvo na USC, centrado na localización e análise de materiais didácticos elaborados polos
concellos.
Título definitivo do Obradoiro que imparte: Materiais didácticos para escola e comunidade
elaborados dende o contexto local.
Reseña breve do obradoiro que realizará:
- Presentación dos participantes coa idea de coñecer as súas procedencias profesionais (son
estudantes, son docentes en activo, de que especialidade...).
- Mostrarei unha extensa colección dos materiais didácticos en formato impreso e dixital
elaborados polos concellos da provincia da Coruña.
- Os participantes poderán revisar esta colección de recursos e analizala. Comezaremos esa
análise polas súas primeiras impresións e coñecementos previos individuais, iremos afondando
nunha construción colectiva do análise (que aspectos nos preocupan no aula, a que deben
responder os recursos que preciso...).
- Realizaremos unhas conclusións comúns que confrontaremos cos achádegos de
investigación.
Reseñas bibliográficas, guías de avaliación ou materiais : Pode resultar beneficioso para
dinámica que seguiremos que coñezan as guías de avaliación de Martínez Bonafé ou de
Parcerisa como dous grandes referentes (non as teño agora mesmo a man, pero coido que as
teño escaneadas e poidochas facer chegar). Tamén pode resultar de interese que coñezan a
ficha de catalogación que eu mesma seguín na tese (poden visitala no seguinte
link: https://goo.gl/forms/gMtu88xw8N91OYrB2)

10. 10
Fernando Jesús Martínez Yáñez: Profesor de secundaria de Bioloxía
e Física e Química. Máis de 12 anos de experiencia en centros rurais
(CPIs) da montaña de Lugo.
Santiago Quiroga García: Docente de ensino primário no CPI Antonio
Orza Couto de Boqueixón. Ativista de projetos de educaçom
alternativa que estam ao serviço das clases populares galegas como
a rede de escolas Semente.
Obradoiro: O espelho roto que fire a un povo. A violencia simbólica no currículo oculto nas
etapas de Ed. Infantil, Primaria e Secundaria.
O Obradoiro consta dunha primeira parte (45 min. Aproximadamente) na que presentamos de
que maneira o currículo oculto perceptibel nos libros de texto está atravesado pola ideoloxía
das clases dominantes caracterizada por discursos que xustifican a desigualdade económica,
social, racial e de xénero. Todo isto enmarcado nunha filosofía guiada polo “progreso
económico”, cego ás alarmantes consecuencias sociais e ambientais que carrexa.
A nosa proposta comprende 6 áreas de análise: A reproducción do patriarcado; a
incuestionabilidade do progreso; o etnocentrismo e o desprezo polas culturas ecolóxicamente
sustentábeis; a mercadorización da vida; as necesidades humanas e o xeito de resolvelas; a
visión acrítica da agricultura e gandería industrial e das súas consecuencias. Focalizarase a
atención no modo en que a realidade aparece representada, atendendo a posibles
deformacións así como á visibilidade ou invisibilidade dos tópicos tratados.
Na segunda parte, de maneira grupal, propoñemos analizar o contido de diversos libros de
texto usando os “óculos verdes” da sustentabilidade ecolóxica, os “violetas” da perspectiva de
xénero e as da “cor da Terra” das culturas rurais desprezadas en nome do progreso capitalista,
poñendo en común as impresións das persoas participantes.
Aínda que somos conscientes de que nos centros educativos poden estar presentes moitos
máis recursos educativos que o clásico libro de texto, nos pareceu útil como forma de analizar
a ideoloxía subxacente no currículo oculto e na propia organización escolar. Con estas
pretensións seleccionamos para este obradoiro libros de ciencias naturais e sociais de 3ª etapa
de primaria e de ciencias sociais da ESO, así como textos de educación infantil.
Referencias:
Bernstein, B. (1988). Clases, códigos y control. Hacia una teoría de las transmisiones
educativas. Madrid: Akal.
Black, C. (Director) (2010). Escolarizando o mundo [documentário]. EE.UU.

11. 11
Bourdieu, P. e Passeron, J.C. (1977). La reproducción: elementos para una teoría del sistema de
enseñanza. Barcelona: Laia.
Bowles, S. e Gintis, H. (1981). La instrucción escolar en la América capitalista. La reforma
educativa y las contradicciones de la vida económica. México: Siglo XXI.
Comisión de Educación Ecológica Ecologistas en acción (Ed.) (2006). Estudio del currículum
oculto antiecológico de los libros de texto (versión reducida). Madrid: Ecologistas en acción.
Recuperado de: www.oei.es/decada/portadas/Informe_curriculum.pdf
Doldán García, X.R. (Ed.) (2013). Guía para o descenso enerxético. Véspera de Nada.
Fernández Durán, R. e González Reyes, L. (2014). En la espiral de la energía. Historia de la
humanidad desde el papel de la energía (pero no solo). Libros en Acción.
García Olivo, P. (2009). La bala y la escuela. La llevir- Virus.
Torres, J. (1991). El currículum oculto. Madrid: Morata.

12. 12
Silvia López Gómez é pedagoga, na actualidade
compaxina a realización dunha tese doutoral sobre
videoxogos, coa práctica profesional
como deseñadora e avaliadora de materiais didácticos.
Traballou durante máis de 10 anos en empresas
relacionadas coa tecnoloxía, o xogo e a educación. Forma
parte do Grupo de Investigación Stellae (USC) e de CAVILA
(Nova Escola Galega).
Sandra Dorado Gómez é pedagoga e actualmente atópase desenvolvemento unha
tese de doutoramento encadrada no ámbito da Tecnoloxía Educativa. O seu primeiro contacto
co mundo dos videoxogos educativos produciuse ao longo das prácticas do Grado en
Pedagoxía, onde puido afondar no deseño e avaliación de ditos materiais didácticos. Forma
parte do Grupo de Investigación Stellae (USC).
Título definitivo do obradoiro que imparte: Videoxogos para promover cambios sociais.
Coñecer e analizar xogos serios dirixidos ao tratamento de problemáticas actuais.
Reseña breve do que realizará:
No obradoiro haberá unha pequena primeira parte de carácter expositivo, onde se
introducirá o concepto de videoxogo e os seus xéneros, centrándonos nos denominados xogos
serios. En grupo, reflexionarase en torno ás problemáticas que azoutan ao mundo actual
(medio ambiente, conflictos bélicos, dereitos humanos, etc.) para as cales se achegará un
videoxogo relacionado.
Mediante unha guía de avaliación de videoxogos especialmente deseñada para a ocasión,
xogarase e analizaranse algúns dos xogos propostos e elixidos polas persoas asistentes.
Finalmente haberá unha posta en común.
Material para analizar.
As persoas asistentes poden propoñer os videoxogos
que desexen para sometelos a análise. O único requisito é que estean dispoñibles de forma
gratuíta en liña.
Reseñas bibliográficas, guías de avaliación ou materiais .
Unha vez realizado o taller, poderanse achegar os videoxogos analizados, así
como a guía empregada. Non entregamos este recursos antes da celebración para non romper
coa metodoloxía deseñada para o obradoiro.