1. Qui nescit Scripturas, nescit Dei virtutem eiusque
sapientiam, ignoratio Scripturarum ignoratio
Christi est.
2.
Sophronius Eusebius Hieronymus, lumen patrum
veterum, natus ca. annum 345 in Dalmatia, baptizatus ca.
365 Romae, magistro ei Donatus grammaticus fuit, 373/376
eremita in Syria, 382 secretarius papae Damasi, 386 ex
Roma in Bethlehem migravit, obiit ibi ca. annum 420.
3.
Totus semper in lectione.
Totus in libris est. Non die,
non nocte requiescit.
Sulpicius Severus
4.
Totus semper in lectione.
Totus in libris est. Non die,
non nocte requiescit.
Sulpicius Severus
9.
Aelius Donatus (floruit medio quarto saeculo) fuit
grammaticus Latinus et doctor artis rhetoricae. Nihil certi
de vita eius compertum habemus praeter quod
Hieronymus eo usus est doctore. Ars grammatica eius,
praesertim pars Ars minor dicta, tanti momenti habita est,
ut etiam atque etiam per medium aevum describeretur.
10.
Aelius Donatus (floruit medio quarto saeculo) fuit
grammaticus Latinus et doctor artis rhetoricae. Nihil certi
de vita eius compertum habemus praeter quod
Hieronymus eo usus est doctore. Ars grammatica eius,
praesertim pars Ars minor dicta, tanti momenti habita est,
ut etiam atque etiam per medium aevum describeretur.
41.
Vivus est enim sermo Dei, et efficax et
penetrabilior omni gladio ancipiti: et
pertingens usque ad divisionem animae ac
spiritus: compagum quoque ac medullarum,
et discretor cogitationum et intentionum
cordis. 13 Et non est ulla creatura invisibilis
in conspectu eius: omnia autem nuda et
aperta sunt oculis eius, ad quem nobis sermo.
Ad Hebraeos 4, XII
42.
In principio erat Verbum et Verbum erat
apud Deum et Deus erat Verbum. (...) Et
Verbum caro factum est et habitavit in nobis
et vidimus gloriam eius, gloriam quasi
unigeniti a Patre plenum gratiae et veritatis.
EVANGELIVM SECVNDVM IOANNEM
43.
Et abii ad angelum, dicens ei, ut daret mihi
librum. Et dixit mihi: Accipe librum, et
devora illum: et faciet amaricari ventrem
tuum, sed in ore tuo erit dulce tamquam mel.
Et accepi librum de manu angeli, et devoravi
illum: et erat in ore meo tamquam mel dulce,
et cum devorassem eum, amaricatus est
venter meus: et dixit mihi: Oportet te iterum
prophetare gentibus, et populis, et linguis, et
regibus multis.
APOCALYPSIS IOANNIS
83.
Ego enim non solum fateor, sed libera
voce profiteor, me in interpretatione
Graecorum, absque Scripturis sanctis, ubi
et verborum ordo mysterium est, non
verbum e verbo, sed sensum exprimere de
sensu.
84.
Quod si cui non videtur linguae gratiam
in interpretatione mutari, Homerum ad
verbum exprimat in Latinum. Plus
aliquid dicam: eundem sua in lingua
prosae verbis interpretatur: videbis
ordinem ridiculum, et Poetam
eloquentissimum vix loquentem.
86.
Converti enim ex Atticis duorum
eloquentissimorum nobilissimas
orationes, inter seque contrarias (…) nec
converti ut interpres, sed ut Orator,
sententiis iisdem et earum formis, tam
figuris quam verbis ad nostrum
consuetudinem aptis. In quibus non verbo
pro verbo necesse habui reddere: sed
genus omne verborum vimque servavi.
Non enim me annumerare ea lictori
putavi oportere, sed tamquam appendere.
M. Tullius Cicero
87.
Non sunt [...] in scripturis uerba
simplicia, plurimum in his absconditum
est. Aliud littera, aliud mysticus sermo
significat (ep. 18A,12),
89.
1.triplex in corde nostro descriptio et
regula scripturarum est: prima ut
intellegamus eas iuxta historiam,
secunda iuxta tropologiam, tertia iuxta
intellectum spiritalem. In historia
eorum quae scripta sunt ordo
seruatur, in tropologia de littera ad
maiora consurgimus [...] in spiritali
θεωρία ad sublimiora transimus,
90.
aquas occidentis litterae (ep.78,7);
contemnens occidentem litteram,
repperebat spiritum uiuificantem
(108,11); sequentes occidentem litteram
et non spiritum uiuificantem (109,1);
euangelicae interpretationis spiritum
derelinquens in Iudaicae litterae morte
requiescit (121,2); iuxta occidentem
litteram (123,12); si enim occidentem
tantum sequuntur litteram et non
spiritum uiuificantem (129,6)...
91.
Por ejemplo, la siguiente cita del Salterio Galicano es un verso que
ha sido frecuentemente salmodiado en el Libro de los Salmos
(Salmos 122:6, 121:6 en otras versiones) : Rogate quae ad pacem sunt
Ierusalem, es decir, "rogad a los que están por la paz de Jerusalén".
La Biblia de Jerusalén traduce el mismo texto como "Orad por la paz
en Jerusalén". En la frase en cuestión, que es traducción literal de la
Septuaginta, el antecedente elíptico del pronombre relativo neutro
plural "quae" (que) es complemento directo del verbo principal
"rogate" (rogad, suplicad), al tiempo que el pronombre al que
antecede hace las veces de sujeto de la oración subordinada, cuyo
verbo es "sunt" (son, están). Por otra parte, el traductor se vale de la
expresión ad pacem (literalmente, "hacia la paz") en lugar de la más
idiomática in pace, así como del topónimo Ierusalem, que aparece en
la oración como un nombre propio indeclinable cuya función
gramatical debe inferirse del contexto. Su traducción más plausible
sería, según el sentido de la frase, la del nombre en genitivo ("...de
Jerusalén"), aunque tampoco es desdeñable su análisis como dativo
o, incluso, locativo. La versión de la Vetus Latina procura respetar
el orden y el uso de las palabras del original griego de la
Septuaginta y al hacerlo así está creando un peculiar estilo de latín.
Por contraste, San Jerónimo, en versión posterior sobre textos
originales hebreos, traduce el verso de la cita como "rogate pacem
Ierusalem", es decir, "rogad por la paz de Jerusalén".
92.
Illi (scil. Iudaei) habent libros, nos
librorum dominum; illi tenent
prophetas, nos intellegentiam
prophetarum; illos occidit littera, nos
uiuificat spiritus (Ion. praef.);
nequaquam sequens occidentem
litteram, sed spiritum uiuificantem
requiescit (121,2); iuxta occidentem
litteram (123,12); si enim occidentem
tantum sequuntur litteram et non
spiritum uiuificantem (129,6)...
97.
Teipsum intellige. VENERATIONI mihi semper
fuit non verbosa rusticitas, sed sancta simplicitas.
Qui in sermone imitari se dicit Apostolus, prius
imitetur virtutes in vita illorum [a], in quibus
loquendi simplicitatem excusabat sanctimoniae
magnitudo; et syllogismos Aristotelis,
contortaque Chrysippi acumina, resurgens
mortuus confutabat. Caeterum ridiculum, si quis
e nobis manens inter Croesi opes, et Sardanapali
delicias, de sola rusticitate se jactet: QUASI
OMNES latrones, et diversorum criminum rei,
diserti sint: et cruentos gladios, Philosophorum
voluminibus, ac non arborum truncis occulant.
98.
Nec refert utrum Salem an Salim
nominetur, cum uocalibus in medio
litteris perraro utantur Hebraei
et pro uoluntate lectorum ac uarietate
regionum eadem uerba diuersis sonis
atque accentibus
proferantur (ep. 73,8).
Una misma forma hebrea puede significar
“amantes” o “pastores”, y otra “cinco” o
“armados”, son ejemplos del propio
Jerónimo (ep. 36,13)30, de modo que a veces
la interpretación puede depender de, como
dice también Jerónimo31, la voluntad del
lector.
99.
En la epístola CXX Jerónimo responde a una serie de agudas
cuestiones planteadas por una tal Hedibia, en la tercera de ellas
la dama le pregunta cómo es que los evangelistas cuentan cosas
distintas sobre la resurrección y aparición del Señor, ya que
Mateo (28,1) dice que resucitó la tarde del sábado y Marco (16,1-
2), al día siguiente. Cuestión a la que Jerónimo ofrece la
siguiente solución: Mateo dice cuándo resucitó el Señor, la
tarde del sábado. Marco dice cuándo lo vio María de Mágdala,
la mañana del domingo. Ya que hay que hacer una pausa
(puntuar) tras cum autem resurrexisset y luego continuar prima
sabbati mane apparuit Mariae Magdalenae. La puntuación,
pues, del texto resulta decisiva para evitar nada menos que una
posible contradicción entre dos evangelistas. Tal aguda
respuesta a tal aguda pregunta era natural en alguien que como
Jerónimo estaba habituado a tratar, como un filólogo, con el
texto, es decir, con la escritura. No sin razón dice Jerónimo (ep.
107,12) que antes que el oro y el lujo en los códices hay que
valorar la puntuación emendata et erudita.
100.
26 Haec si secundum litteram
intellegimus, nonne ridicula sunt?
(ep. 21,13; § 14.1).
27 Nonne tibi uidetur, si occidentem
sequaris litteram, uel figmentum
esse de mimo uel Atellanarum
ludicra? (ep. 52,2).
28 Sic elementis ueteris testamenti,
ut ad euangelicam plenitudinem
ueniant [...] ab elementis occidentis
litterae, quae destruitur transire
faciunt ad spiritum uiuificantem (ep.
121,10).
29 Iudaei iuxta litteram haesitant et
tenentur in terra, nos iuxta spiritum
transeamus ad Christum (ep.
121,10
101.
SUS TÓPICOS FAVORITOS
Para quien se acerca a la obra de
Jerónimo una de las características
más llamativa puede ser la gran
abundancia de tópicos. ¿Cuántas
veces a lo largo de su obra S. Pablo
es llamado “vaso de elección” (uas
electionis)? ¿Cuántas veces utiliza
símiles con la imagen del gran
hontanar y los riachuelos? ¿Cuántas
incontables veces se vale de la figura
de dicción (y de pensamiento) de la
antítesis? ¿Cuántas recurre el lema
de la Hebraica ueritas?
SAN JERÓNIMO: LA LETRA QUE DA LA MUERTE,
EL ESPÍRITU QUE DA LA VIDA
Xaverio BALLESTER
102.
El giro, de hecho, es hebreo. El latín,
en cambio, aunque rudimentario
disponía de marcas gráficas y, según
HODGMAN, léxicas, por lo que
expresiones como docebat eos dicens
(Mt. 5,2, que reflejaría
supuestamente el giro del original)
resultaban en él insólitas y
contranaturales.
103.
Notorio ejemplo de este tipo de
χαριεντισμος puede ser este verso popular:
postquam Crassus carbo factus [est], Carbo
crassus factus est (Sac. 7,461 Keil: dictum est
de Carbone, qui mortuo Crasso, homine
felice, inimico suo, ante obscurus florere
coepit). Algunas obras de Cicerón, como
especialmente los discursos, abundan en
este tipo de juegos. El expediente no conoce
diferencias entre literatura pagana o
cristiana, Tertuliano llama loquacissimus a
un Tacitus (ap. 16,3).
104. ne Currentius forte noster frustra cucurrerit (32,1);
Serenillae, quae Φερωνύμως ..] ad Christi tranquilla
peruenit (47,2); nomen tibi κατ άντίΦρασιν impositum, nam
tota mente dormitas (scil. Vigilantius, 61,4);
Vigilantium [...] κατ άντίΦρασιν [...] nam Dormitantius
rectius diceretur (109,1); Dormitantius somniaret (109,1);
uelit dormire Vigilantius (109,4); dormiat itaque Vigilantius
(109,3); Apodemius, qui interpretationem nominis sui longa
ad nos ueniens nauigatione signauit (121 praef.); dum
infantem Pacatulam instituo [...] multarum subito male mihi
pacatarum bella suscepi (128,4); cuius nomen nigredinis
(scil. Melania) testatur perfidiae tenebras (133,3)...
105. En ese salto cualitativo que supone la reconocida
afección de Jerónimo a etimologizar las formas hebreas
subyace una causa que, a nuestro modo de ver, no ha
sido suficientemente valorada, a saber, la firme
convicción del santo de que la lengua hebrea y, en
concreto, la del Antiguo Testamento es –en expresión
literal, y no como superlativo semítico– la madre de
todas las lenguas, el origen de todas las otras (ep. 18A,6).
106.
SANCTI EUSEBII HIERONYMI EPISTULAE
I
Ad Innocentium Presbyterum de Septies Percussa
1. Saepe a me, Innocenti carissime, postulasti, ut de eius
miraculo rei, quae in nostram aetatem inciderat, non
tacerem. Cumque ego id verecunde et vere, ut nunc
experior, negarem meque adsequi posse diffiderem,
sive quia omnis humanus sermo inferior esset laude
caelesti, sive quia otium quasi quaedam ingenii robigo
parvulam licet facultatem pristini siccasset eloquii, tu e
contrario adserebas in Dei rebus non possibilitatem
inspici debere, sed animum, neque eum posse verba
deficere, qui credidisset in verbo.
107.
et pastores erant in regione eadem vigilantes et
custodientes vigilias noctis supra gregem suum et ecce
angelus Domini stetit iuxta illos et claritas Dei
circumfulsit illos et timuerunt timore magno.
108.
et pastores erant in regione eadem vigilantes et
custodientes vigilias noctis supra gregem suum et ecce
angelus Domini stetit iuxta illos et claritas Dei
circumfulsit illos et timuerunt timore magno.
109.
(2:8) και→Y ποιμενες→pastores ησαν→estaban
siendo εν→en τη→la χωρα→región τη→a la
αυτη→misma αγραυλουντες→viviendo a campo
raso και→y φυλασσοντες→guardando
φυλακας→guardias της→de la/de/del
νυκτος→noche επι→sobre την→el
ποιμνην→rebaño αυτων→de ellos
110.
2:9) και→Y ιδου→mira/He aquí
αγγελος→ángel/mensajero κυριου→de Señor
επεστη→se puso de pie sobre αυτοις→ellos
και→y δοξα→gloria/esplendor κυριου→de Señor
περιελαμψεν→resplandeció alrededor αυτους→a
ellos και→y εφοβηθησαν→temieron φοβον→a
temor μεγαν→grande