5. • (( takiy, mikhuy, puñuy, wayk’uy, pichay, t’aqsay, parlay, llamk’ay, pukllay, upyay,
uyariy)
• 1. ¿ imataTAQ Wasipi ruwanki? = ¿ qué haces en casa?
• Ñuqa Wasipi upyani = yo tomo en casa.
• 2. ¿imatataq Angela WASIPI ruwan? = ¿Qué hace Angela en casa?
• Pay/ Angela wasipi purin. ( puriy = caminar).
• Angela / carla
• TAQ = NO TIEnE TRADUCCION, solo sirve para dar mayor énfasis o intensidad.
• ¿imata = ¿qué?
• Ruway = HACER.
• WASI = CASA. Wasipi = en casa / yachay wasipi = . Iñiy wasipi. Sach’api
• Sufijos = k’askakuna
• Cortapluma = --------------
• Pi = en
6. Posesivos: pertenencia o relación: obj, lugar, persona,
animales.
• Singular: mi, tu, su,
• Qhichwa: y, yki, n.
• Mankay = mi olla wasiy = mi casa
• Qiruyki = tu vaso jampina wasiyki = tu hospital
• Jamp’aran = su mesa ch’iqa jark’anan = su parque
• Tatay = mi papá misiy = mi gato
• Mamayki = tu mamá allquyki = tu perro
• Awichun = su abuelo pilin = su pato.
• Munasqay
7. Yawarmasi = familia / posesivos y, yki, n/ pi=en/ taq= 0/ wan = con
• Awichu (jatun tata) awicha (jatun mama)
• Tataykiwan = con tu papá mamanwan = con su mamá .
• Churi hijo (qhari) / ususi hija (warmi)
• Fiorela (mujer) = ñañaywan = con mi hermana (sheril) mujer
• Fiorela (mujer) = turanwan = con su hermano (Aaron) varón (pukllay).
• Isaac (varón) = wawqi (rodrigo) varón
• Isaac (varón) = pana (rebeca) mujer .
• Maqt’ita = adolescente hombre o mujer.
• Señorita = sipaskuna
• Joven = wayna/ waynuchukuna
• Kuraq = mayor.
• Sullk’a = menor.
• Chawpi kaq = el del medio.
8. • Ojo prender su cámara para revisión de tarea.
• 10 objetos de la casa.
9. • Fiorela (mujer) = turanwan = con su hermano (Aaron) varón (pukllay)
jugar
• Fiorela /Ella juega = pay pukllan
Fiorela (wasipi) turanwan pukllan. ( = (fiorela juega) (en casa) (con
su hermano).
ñuqa (wasiYpi) ñañaywan wayk’uni = yo en mi casa con mi hermana
cocino.
WAWQIKUNAY = HERMANOS
¿Imatataq wasiykipi ruwanki? = ¿Qué haces en tu casa?
ñuqa (wasiYpi) ñañaywan wayk’uni, chanta ñuqa wasiypi ñañaywan takini =
yo en mi casa con mi hermana cocino.
Wich’ukuy =
Chanta = después
10.
11.
12. 1.¿Imatataq wasiykipi ruwanki? = ¿Qué haces en tu casa?
ñuqa (wasiYpi) ñañaywan wayk’uni, chanta ñuqa wasiypi ñañaywan takini
= yo en mi casa con mi hermana cocino.
Delicia / pay (wayk’uy = cocinar)
2.¿imatataq Delicia wasinpi ruwan?
Pay (wayk’una wasipi) (tatanwan) wayk’un chanta, Delicia wasinpi
mamanwan pukllan.
= ella cocina con su papá en la cocina.
Pi = en / taq = 0 enfatico / wan = con / (y, yki, n)..
Ta = O. DIRECTO, indicar quien realiza la acción.
( fiorela ) Ñuqa (pataskata) piqueta Chicharronta mikhuni = yo como.
marco (misk’i yakuta) (wilalita) (cervezata) (yakuta) aqhata upyan =
marco toma
13. • (( takiy, mikhuy, puñuy, wayk’uy, pichay, t’aqsay, parlay, llamk’ay, pukllay,
upyay, uyariy)
• Ruway, qhaway, qillqay, ñawiriy, puriy,.
• Objeto de la casa
• Mankapi = en la olla. Qirupi = en el vaso
• Mankawan = con la olla qiruwan = con el vaso
• Mankata = (la) olla qiruta = (el) vaso.
• 10 objetos de la casa hacerlo ver por su cámara.
• Responder a la pregunta en 3era persona con dos respuestas.
14. (M. de tiempo) (C.L) (C.C) (c.o.) (c.t.) verbo
• Imatataq p’unchawpi ruwanki? ¿Qué haces en el día? (p’unchaw/ p’unchay = día).
• Ñuqa (wasiypi) (mamaywan) (Paqarinpi) (misk’i q’uni yakuta) upyani.
Ñuqa (wasiypi) (allquywan) (sukhapi) (pukllani).
¿Imatataq jean marco p’unchawpi ruwan?
(pay) (wasinpi) (Chhapu chhapupi) (puñuna wasinta) (pichan). Chanta Jean marco
wasinpi (tatanwan) (sukhapi) (karu qhawanata) qhawan. (P’ichay) (Qhaway)
• Momentos del día
• Chhapu chhapupi = en la madrugada
• Paqarinpi = en la mañana
• Chawpi p’unchawta = a medio día
• Sukhapi /sukhayaypi / en la tarde
• Ch’isipi = en la noche
• Chawpi ch’isita. A media noche.
15. Activar la cámara para responder.
• ¿imatataq ñañayki p’unchawpi ruwan? Pana.
• ñañay wasiypi mamaywan (Paqarinpi) (wayk’una wasipi) wayk’un
Chanta. maria wasiypi tataywan (Ch’isipi) jamp’arapi parlan.
• Momentos del día
• Chhapu chhapupi = en la madrugada
• Paqarinpi = en la mañana
• Chawpi p’unchawta = a medio día
• Sukhapi /sukhayaypi / en la tarde
• Ch’isipi = en la noche
• Chawpi ch’isita. A media noche.
• ¿Imatataq turayki p’unchawpi ruwan? Wawqi.
22. Posesivos plurales
• Wasiy mi casa
• Wasiyki
• Wasin
• ¿imatataq wasiykichikpi ruwankichik?
• Wasiyku nuestr@ casa (ñuqayku) wasiykupi lawata mikhuyku
• Wasinchik nuestr@ casa (ñuqanchik) wasinchikpi papawkiwan pukllanchik.
• Wasiykichik (su casa de ustedes) (qamkuna) wasiykichikpi (karu qhawanata) qhawankichik.
• ¿ imatataq Angela ñañanwan wasinkupi ruwanku?
• Wasinku= (su casa de ell@s ) ( paykuna) wasinkupi / parlanku
• Paykuna wasinkupi tarpunku
• Paykuna wasinkupi pukllanku
• Paykuna wasinkunpi t’aqsanku
• Angela, JHULISA, WALTER, IMA wasinkupi mikhunku.
• JHULISA ANGELA IMA wasinkupi mikhunku.
23. • 1Objeto de la casa
• 1Lugar
• 1 Componente de la familia
• Conjugarlos con los posesivos plurales.
• Prender su cámara y hacer ver y responder a la pregunta.
24. Qanchischaw = semana / qanchischaw p’unchakuna
• domingo = sol= ñuqa ñañay ima Intichaw paqarinpi pukllayku.
• ( domingo en la mañana )
• Lunes = luna = (ñuqayku) / (ñañay ñuqa ima) killachaw ch’isipi karu qhawanata qhawayku.
• ( lunes en la noche )
•
• Martes = atichaw Chawpi p’unchawta ( martes a medio dia)
• Miércoles = quyllurchaw
• Jueves= illapachaw chhapu chhapupi. (jueves en la madrugada )
• Viernes= ch’askachaw
• Sabado: k’uychichaw
25. • ¿imatataq (qanchischawpi) (wasiykichikpi) ruwankichik?
• ñuqa ñañay ima (wasiykupi) Intichaw paqarinpi pukllayku.
• (ñuqayku) / (ñañay ñuqa ima) killachaw ch’isipi karu qhawanata qhawayku.
• ñuqa mamay ima Atichaw chhapu chhapupi (misk’i q’uñi yakuta) ruwayku.
• Chanta / chantapis / ajinamanta / tukunapaq = para terminar /concluir.
• prender su cámara y responder a la pregunta. Y los números del 10 al 20 u
26. • Yupaykuna Sufijo = yuq = / pertenencia / con
• Juk chunka jukniyuq iskay chunka jukniyuq = 21
• Iskay chunka iskayniyuq iskay chunka iskayniyuq = 22
• Kimsa chunka kimsayuq
• Tawa chunka tawayuq kimsa chunka = 30
• Phichqa chunka phichqayuq pachak 100
• Suqta chunka suqtayuq pachak jukniyuq = 101
• Qanchis chunka qanchisniyuq iskay pachak 200
• Pusaq chunka pusaqniyuq waranqa 1000 (iskay waranqa iskay chunka jukniyuq
• Jisq’un chunka jisq’unniyuq junu 1 000 000.
• Chunka iskay chunka ch’usaq
• ¿MACHKHA WATAYUQ KANKI? 19
• ñuqa Chunka JISQ’UNniyuq kani. 19
• Ñuqa iskay chunka watayuq kani. =20
• 72 21 49 45 qanchis chunka iskayniyuq, iskay chunka jukniyuq, tawa chunka jisq’unniyuq, tawa chunka
phichqayuq.
• 754 822 99 qanchis pachak phichqa chunka tawayuq, pusaq pachak iskay chunka iskayniyuq, jisq’un chunka
jisq’unniyuq.
• 7226 2054 qanchis waranqa iskay pachak iskay chunka suqtayuq, iskay waranqa phichqa chunka tawayuq.
28. • 71 43 23 37 = Qanchis chunka jukniyuq, tawa chunka kimsayuq, iskay chunka
kimsayuq, kimsa chunka qanchisniyuq.
• 03 = ch’usaq kimsayuq.
• 519 852 285 297 phichqa pachak chunka jisq’unniyuq, pusaq pachak phihqa
chunka iskayniyuq, iskay pachak pusaq chunka phichqayuq, iskay pachak jisq’un
chunka qanhisniyuq.
• 9864 8747 5 = jisq’un waranqa, pusaq pachak supqta chunka tawayuq. Pusaq
waranqa qanchis pachak tawa chunka qanchisniyuq, phichqa.
• 72 21 49 45 qanchis chunka iskayniyuq, iskay chunka jukniyuq, tawa chunka
jisq’unniyuq, tawa chunka phichqayuq.
• 754 822 99 qanchis pachak phichqa chunka tawayuq, pusaq pachak iskay
chunka iskayniyuq, jisq’un chunka jisq’unniyuq.
• 7226 2054 qanchis waranqa iskay pachak iskay chunka suqtayuq, iskay waranqa
phichqa chunka tawayuq.
29. • Intiwatana = reloj 24hr. / 60seg
• Hora = phani
• Minuto= chinini
• Segundo = ch’ipi.
• 13:30 = chunka kimsayuq phani, kimsa chunka chininiyuq
30. Killakunamanta
• Qhaqmiy killa = mes de enero
• Qhapaq inti raymi killa= mes de diciembre
• Libertad ¿ima killapi paqarinki? Paqariy = nacer
• Ñuqa qhaqmiy killapi paqarini.
• Ñuqa (Qhapaq inti raymi killapi) paqarini.
• Libertad:
• Cristian
• ¿Imatataq watapi ruwanki?
• Responder a la pregunta del mes qu nacieron mas los números de celular.
31. • Delicia
• 2002 /03/ 26 = Cbba.
• ÑUQA iskay waranqa iskayniyuq watapi, (pacha puquy killapi), (iskay
chunka suqtayuq) (p’unchawta), quchapampapi ( (paqarini).
• 1970/06/20 = Tatasi
PAYQA / SILVERIOQA WARANQA jisq’un pachak qanchis chunka watapi,
jawkay kuski killapi, iskay chunka p’unchawta Tatasipi (paqarin).
• Responder la fecha de nacimiento de ustedes y de su papá o mamá.
• ¿Imatataq watapi ruwanki? ¿Qué haces en el año? 4 meses usaremos.
• ñuqa ñañay ima (wasiykupi) (tarpuy killapi) Intichaw paqarinpi pukllayku.
Chanta……………………….. Chantapis…………………… tukunapaq ……………………….
32. killakuna
• Qhaqmiy killa
• Jatun puquy killa
• Pacha puquy killa
• Ariwaki killa
• Aymuray killa
• Jawkay kuski killa.
• Chakra qunakuy killa
• Chakra yapuy killa
• Tarpuy killa
• Pawqarwara killa
• Aya marq’ay killa
• Qhapaq inti raymi killa