SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 68
LEIRE IRIZAR ARANGUREN
(R4 MFYC, ZESTOA, 29/11/2017)
INSUFICIENCIA RENAL.
ABORDAJE PRÁCTICO EN
ATENCIÓN PRIMARIA
PREVALENCIA
• Estudio EPIRCE (2010)*: 10% población española**.
•Estadios 3-5: 6,8% (3,3% entre 40-64 años, 21,4% >64 años)
•Con HTA o DM: 35-40%
•ERC oculta
*Similar resultado a países del entorno geográfico, inferiores a EEUU.
**Incremento anual 5%  envejecimiento población.
• Causa de hospitalización por medicamentos.
• Al prescribir fármacos: Considerar a todo anciano como
paciente con posible ERC leve moderada.
• Ajuste de dosis!
• Hasta 40% ERC no detectada  fallecerán por ECV
antes de precisar tto sustitutivo renal.
• Cuando evolucionan a fase terminal: Tto sustitutivo
carísimo:
•Hemodiálisis renal y diálisis peritoneal: 2,5% del presupuesto del
SNS (>800 millones/euros): x6 VIH, x26 EPOC y asma.
• Cada año x3 tto renal sustitutivo.
• Supervivencia global para pacientes en diálisis: 12,9% a
los 10 años.
FISIOPATOLOGÍA
GLOMÉRULOS
• ↑Presión glomérulos  Hipertrofia 
Aumento de permeabilidad glomerular a macromoléculas
 Toxicidad mesangial  Expansión inflamatoria, fibroris y
pérdida de glomérulos.
• ↑Angiotensina II  ↑Síntesis de colágeno  Pérdida de
glomérulos.
TRASTORNOS TÚBULOINTERSTICIALES
•Mecanismo exacto desconocido.
(↓vascularización+inflamación  fibrosis intersticial y
atrofia tubular)
DEFINICIÓN ERC
• Disminución de la función renal expresada como
≥1 situaciones > 3 meses:
1) FG < 60ml/min/1,73 2
2) Presencia de daño renal diagnosticado por método:
• Directo: BIOPSIA RENAL
• Indirecto:
 ALBUMINURIA O PROTEINURIA o
 SEDIMENTO URINARIO o
 PRUEBAS DE IMAGEN.
1)FILTRADO GLOMERULAR
•De referencia: depuración de sust exógeno: inulina.
• Práctica diaria: eliminación de sust endógenas:
creatinina* (1-2% masa muscular diaria).
*No como único parámetro. (Cr normal•FG<60)
*No Relación Cr pl y orina 24h•Sobreestimación FG.
• Mejor herramienta: FILTRADO GLOMERULAR: 90-140
ml/min/1,73 2
Varía: edad, sexo, masa corporal.
(Cockcroft-Gault: sobreestima FG, no acons)
Fórmula MDRD: fallos de precisión con valores elevados «superior a 60ml/min/1,73 2».
Infradosificación, estudios innecesarios.
Ecuación CKD-EPI: más exactitud. (Validación geográfica)
• Cistina: aún no validada. (niños, ancianos y cirróticos)
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
•http://www.senefro.org/modules.php?name=calcfg
2) EVALUACIÓN LESIÓN RENAL
a) ALBUMINURIA
• Marcador independiente RCV global.
• 2 valores ↑en 3 muestras en periodo de 3-6 meses.
• Forma más exacta: orina de 24 horas.
• Cociente albumina/creatinina (A/Cr): más sensible
cuando ERC 2ª a HTA, DM o enf glomerular.
• Si ERC diagnosticada y proteinuria significativa (A/Cr>300-
500mg/g): monitorizar seguimiento con cociente
proteina/creatinina (PR/Cr) (más barata)
*algunos autores: solo albuminuria, no criterio específico de ERC.
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
b) SEDIMENTO URINARIO
Hematuria o leucocituria > 3 meses tras descartar causa
urológica e ITU: Puede indicar ERC.
c) IMÁGENES RADIOLÓGICAS
• ECOGRAFÍA: disminución del grosor de lparénquima, cicatrices
corticacles, aumento difuso de ecogenicidad y hallazgos específicos de
poliquistosis renal.
• PIELOGRAFÍA, TOMOGRAFÍA, RESONANCIAS O
GAMMAGRAFÍAS.
d) ALTERACIONES HISTOLÓGICAS –Dx directo.
BIOPSIA: no indicada en la mayoría.
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
CLASIFICACIÓN
lEl grado de ERC nos dará un pronóstico de la ERC
DETECCIÓN PRECOZ
• No datos que justifiquen en población sana sin factores
de riesgo de ERC.
• Detección anual proteinuria >50 años no coste-efectiva,
salvo HTA, DM2 o ECV establecida asociadas:
Recomencación con grado evidencia débil incluir:
>60 años, IMC>30, DM2>5ª, AF1º ER o asociación familiar, enf
obstructivas TU, tto prolongado nefrotóxicos, otros FRCV, AP IRA,
infecciones crónicas, enf autoinmmunitarias, neoplasias.
• Pobl. joven: albuminuria.
• >55 a: FG.
• Albuminuria+FG: eficiente para identificar progresión ER.
• Cuestionarios: ptes de validación.
VALORACIÓN INICIAL
*tras confirmación al menos 3 veces en 90 días.
• Identificación de causa y factores reversibles.
• Identificar ECV, FRCV, otras comorbilidades y
medicamentos nefrotóxicos.
• Ánalítica: Creatinina y cálculo del FG, sedimento urinario, cociente (A/Cr) en
orina al azar, iones plasmáticos, perfil lipídico, hemoglobina.
• Ecografía urinaria si:
• ERC progresiva(↓FG >5 ml/min/1,732 en 1 año)
• Hematuria macroscópica o albuminuria persistente
• Sintomatología obtrucción del tracto urinario.
• Hombres >60 a
• Edad >15 a AF riñones poliquísticos
• Estadio 4-5
• ERC con proteinuria
• Grado de ERC  Pronóstico de la ERC
• DIAGNOSTICO ETIOLÓGICO: Se establecerá
según la presencia o ausencia de una enfermedad sistémica con potencial
afectación renal o mediante las alteraciones anatomopatológicas
observadas, radiológicas etc…
En ocasiones no se puede determinar la causa hablamos de
ERC de causa no filiada .
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
- Alteraciones de potasemia (<5,5 o <3,5) sin recibir diuréticos.
- ↓25%fx renal<1mes, deterioro x renal>5ml/min/1,73m2/año, incr
cr>25%<1mes, tras descartar causas exógenas.
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
SEGUIMIENTO
• A partir del estadio 3:
• Hemograma
• Glucosa, creatinina, urea, iones (Na, K, CA y P), albúmina, colesterol y
FG calculado.
• Cociente A/Cr en 1ª orina de la mañana.
• Sedimento orina
PROTOCOLO
NEFROLOGÍA
OSAKIDETZA
• Peso saludable: IMC 18,5-24,9 kg/m² y circunferencia de
cintura en hombres <102cm y en mujeres <88cm.
• Estado nutricional adecuado: 2000kcal mujer de 60kg,
2600kcal hombre 75kg (similar a población general).
• Estadios 3-5: limitación de ingesta protéica en pacientes no
diabéticos: ↓ mortalidad (ingesta adecuada no determinada).
En DM no diferencia estad. significativa.
• Estadíos ERC 1-3: con HTA, edemas o insuficiencia cardíaca:
dieta hiposódica (<6g sal =2.4g sodio).
• Estadios ERC 4-5: limitar sodio, fosforo y potasio (nefrólogo).
REVISAR LOS HÁBITOS DIETÉTICOS
• ERC: FRCV INDEPENDIENTE. En todo paciente con
ERC realizar valoración de otros FRC periódicamente.
• Abstinencia tabáquica.
• Ejercicio durante 30 minutos 5 veces/semana. (no
estudios sobre efecto real sobre ERC)
• Control y tto PA.
PA <140/90mmHg. Si asocia DM o CAC >700mg/g: <120/80mmHg. (NICE y KDIGO)
• Control DM. Objetivo HbAc1≈7%. (>si comorbilidad)
• Control dislipemia, LDL<130mg/dl.
VALORACIÓN Y TTO FRCV
• Detección HVI mediante ECG (S baja en ERC).
• ITB como signo de enf vascular periférica.
IBT<0,9 o >1,3  RCV elevado.
• Arteriosclerosis carotídea: presentan hasta 62% con ERC
a pesar de RCV bajo-intermedio (<5%).
SOPLOS CAROTÍDEOS EN AP.
DETECCIÓN ECV ASINTOMÁTICA
• Vigilar la anemia. Si ERC 3-5 y Hb<10,5g/dl: Valorar
factores estimulantes de eritropoyesis (Nefrología).
• A partir de ERC 3: vigilar tras metabolsimo calcio-
fósforo: monitorizar Ca, P, PTH, fosfatasa alcalina, 1-25-OH
dihidroxicolecalciferol.
Tto con vit D no indicado en todos los ERC
(Decisión con Nefrología).
• Hiperuricemia: no evidencia científica que justifique tto
fcológico. (además la dieta casi no influye)
OTRAS ALTERACIONES
Las enfermedades asociadas con malabsorción
de las grasas como la celiaquía,
la enfermedad inflamatoria intestinal, la
insuficiencia pancreática, la fibrosis quística
o la colestasis hepática se asocian con
concentraciones séricas bajas de vitamina
D. Las enfermedades hepática y renal
pueden impedir la adecuada hidroxilación
de la vitamina D a sus formas activas y
causar déficit de vitamina D(5,7).
• Vacunación antigripal con periodicidad anual (recB) y
antineumocócica cada 5 años si FG<30ml/min/1.73m2.
• Vacunación antihepatitis B si FG<30ml/min/1,73m2 y
riesgo de progresión de enf (RecB). En hemodiálisis,
obilgatoria.
INMUNIZACIONES
• Dar fármacos estrictamente necesarios.
• Ajustar fármacos al FG (si <60ml/min/1,73m2), st en ancianos y diabéticos.
(RecA)
http://nefrologiadigital.revistanefrologia.com/modules.php?name=libro&op=vie
wCap&idpublication=1&idedition=13&idcapitulo=109
• http://www.aemps.gob.es/cima/fichasTecnicas.do?metodo=detalleForm
• Ajustes: Reducir dosis de mantenimiento y/o aumentar intervalo de
dosificación.
• Si inicio rápido del efecto requerido (Antibióticos, antifúngicos, antivirales),
utilizar dosis de carga habitual. Ajustar dosis de mantenimiento.
• No usar presentaciones de dosis altas o en liberación prolongada.
• Realizar revisiones para ver si los fármacos se ajusta a f(x) renal actual.
PREVENIR LA NEFROTOXICIDAD
A) RECOMENDACIONES GENERALES
• Medir la f(x) renal antes y después de prescribir.
• Asumir al menos LEVE DETERIORO de f(x) renal al prescribir a personas
de edad avanzada.
• Tener en cuenta factores de riesgo (DM, IC, estenosis arteria renal)
• Atención a situaciones de depleción brusca de volumen: deshidratación,
diuréticos.
• Evitar nefrotóxicos:
• AINEs
• Hiperpotasemia asociada a fármacos: PRECAUCIÓN: Asociación de diurético
ahorrador de potasio con otro fármaco que retenga potasio (IECA, ARA II,
inhibidores directos de renina, betabloqueantes, AINE)  Monitorización K sérico!
• Fármacos que dañan el túbulo: Aminoglucósidos, inmunosupresores
(tacrolimus, ciclosporina A).
• Minimizar uso de contrastes yodados. Evitar uso concomitante de AINEs,
metformina, inh COX2.
B) “TRIPLE WHAMMY”
C) HIPOGLUCEMIANTES
a. METFORMINA: Contraindicada si FG<60 (FT), monitorizar f(x)
renal anual (acidosis láctica).
• Nuevas recomendaciones: Uso razonablemente seguro si FG≥45,
reducir dosis 50% si FG 30-45, no utilizar si FG<30. Suspender
temporalmente si: vómitos, diarrea, radioconstrastes, cirugía mayor.
b. SULFONILUREAS: ↑riesgo hipoglucemia. Usar si FG≥45. Usar
gliclazida, glipizida (ajustando dosis) o gliquidona (no com). Limitar
uso de glimepirida para FG>60. NO USAR GLIBENCLAMIDA
(Hipoglucemias).
c. GLINIDA: Repaglinida: cualquier grado IR.
d. Glitazonas: precaución si FG<60, evitar si FG<30.
e. INHIBIDORES ALFAGLUCOSIDASA: no
recomendados.
f. i-DPP4 O GLIPTINAS: A excepción de linagliptina, ajuste de dosis
si FG<50.
• Sitagliptina: 50mg si FG 30-50, 25mg si FG<30.
• Vildagliptina: 50mg si FG<50, incluida ERC estadio terminal.
• Saxagliptina: 2,5mg si FG<50. No recomendado si FG<15.
g. ANÁLOGOS DE GLP-1: no recomendado si FG<30. Si FG 30-50
no recomendado uso de exenatida semanal y liraglutida. Efectos
adv GI más frec en ERC.
h. SGLT2 o gliflozinas: eficacia dependiente de FR. (reducida en
ERC moderada y nula en ERC avanzada) No iniciar si FG<60.
Interrumpir si FG<60 con dapagliflozina o <45 con canagliflozina.
i. INSULINA: ERC  RESISTENCIA A INSULINA
ERC AVANZADA  ↓Catabolismo renal insulina.
• FG≥60: no ajuste de dosis.
• FG 20-60: reducir dosis 25%.
• FG <20: reducir dosis 50%.
D) ANTIHIPERTENSIVOS
a. S.r.a.a.: IECA, ARA II, ALISKIRENO
PRECAUCIÓN: Hipovolemia, enf cardiaca, hepática, DM o enf renal. Monitorizar potasemia.
IECA, ARAII I.R.A.: monitorización f(x) renal y electrolitos al inicio y a las 1-2 semanas.
Si ↓FG<25% y se estabiliza en 2 meses: continuar.
Si ↓FG>25%, interrumpir y descartar estenosis renal bilateral.
No utilizar IECA o ARAII si estenosis bilateral art renales o unilateral en riñón único.
ALISKIRENO: No ajuste de dosis si FG ≥30, No rec si FG<30. (IRA reversible).
b. Diuréticos
• Tiazídicos: si FG<30, menos eficaces.
• Asa (furosemida, torasemida): no ajuste de dosis en ningún estadio IR. Furosemida puede causar daño renal.
• Ahorradores K (amiloride, triamtereno): ↑riesgo hiperpotasemia.
• Antagonistas aldosterona (espironolactona, eplerenona): contraindicados si FG<30.
c. Betabloqueantes:
• Met hepático (Carvedilol, metoprolol, propranolol, labetalol): no ajuste de dosis.
• Met renal (Acebutolol, atenolol, bisoprolol, celiprolol, nadolol, nebivolol y sotalol): no ajuste dosis en IR leve a moderada. IR
grave: Atenolol: 50mg/día o 100mg/48h. Bisoplrolol: ≤10mg/día. Nevibolol: no recomendado.
d. Calcioantagonistas: no ajuste de dosis. (FT:; barnidipino, lercanidipino y manidipino
contraindicados en IR grave).
E) HIPOLIPEMIANTES
a. ESTATINAS: Ninguna requiere ajuste dosis en IR leve-
moderada. IR grave:
• Atorvastatina: no ajuste dosis.
• Si FG<30: Simvastatina 10mg/día, lovastatina 20mg/día y
fluvastatina 40mg/día.
• Pravastatina: 10mg/día en IR moderada-grave.
• Rosuvastatina: Contraindicada IR grave. IR moderada FG<60,
5mg/inicio, contraindicada 40mg.
• Pitavastatina: precaución, datos limitados. 4mg no si IR grave.
b. FIBRATOS: dosis de inicio bajas, revalorar antes de
aumento dosis. No en IR grave.
c. EZETIMIBA: No requiere ajuste de dosis.
F) ANTICOAGULANTES
• ANTICOAGULANTES ORALES: Acenocumarol: no ajuste
dosis.
• NACO en FA no valvular:
• Dabigatran: contrainidcado si FG<30. Si >75ª o IR, evaluar f(x) renal
anual. Redicur a 110mg/12h si alto riesgo sangrado y FG 30-50.
• Rivaroxaban: reducir a 15mg/24h si FG 15-50. Contrainidcado
FG<15.
• Apixaban: reducir a 2,5mg/12h si FG <30. Contrainidcado FG<15.
• HBPM en profilaxis TVP: Eliminación renal.  Sangrado e
hiperK. Ajustar dosis si FG<30. Reducción dosis (enoxaparina
20mg/día, nadroparina reducir 25-33%) y/o monitorización
factor anti-Xa. *Tinzaparina.
G) ANTIAGREGANTES
• Aspirina (a dosis antiagregante): en ERC se
recomienda no superar 100mg/día.
• Clopidogrel, ticagreolol y prasugrel: no requieren
ajuste de dosis. Experiencia limitada.
H) DIGOXINA
• Individualizar dosis según edad, peso y f(x) renal.
Controlar electrolitos en suero y f(x) renal, valorar
digoxinemia.
I) ANTIGOTOSOS E HIPOURICEMIANTES
• ALOPURINOL: Iniciar 100mg/día e incrementar solo si
respuesta no satisfactoria. ERC grave: <100mg/día o
dosis únicas 100mg a intervalos mayores.
• COLCHICINA: Si FG<50, disminuir dosis a mitad o
incrementar intrevalos. Contrainidcado si FG <30.
• FEBUXOSTAT: No ajuste si FG≥30. Si FG<30,
acumulación.
J) ANTIMICROBIANOS
ANTIBIÓTICOS
• Dosis habituales: doxiciclina, eritromicina, metronidazol, moxifloxacino,
azitromicina, telitromicina.
• Ajuste de dosis de mantenimiento:
• Amoxicilina y amoxi-clav: habitual si ≥30. Si 10-30: max 500mg/12h.
Si FG<10: max 500mg/24h.
• Amoxi-clav dosis alta (1000/62,5mg) habitual si ≥30. No usar si <30.
• Cefixima: Si FG<20, reducir hasta mitad.
• Cefuroxima-axetilo: Si FG<20, 1/24h.
• Claritromicina: Si FG<30, reducir a la mitad, no unidia.
• Ciprofloxacino si FG 30-60, 250-500mg/12h. Si FG<30, 250-
500mg/24h.
• Norfloxacino: Si FG 10-30 400/24h, si FG<10 valorar.
• Levofloxacino: si FG 20-50: 50% dosis, misma frecuencia. Si FG 10-
19: 125mg/24-48h.
• Nitrofurantoina: evitar si FG<60.
• ANTIFÚNGICOS
• Fluconazol: mantenimiento 50% si FG<50.
• Itraconazol: datos limitados, precaución.
• ANTIVIRALES:
• Aciclovir: ajuste si FG<25.
• Valaciclovir: ajuste si FG<50.
• Famciclovir: ajuste si FG<60.
K) ANALGÉSICOS Y
ANTIINFLAMATORIOS
• AINE: Fallo renal st en hipovolemia, deshidratación, IC o
estenosis art renal.
Ef renales: hiperK, hipoNa o FRA.
Seleccionar AINE vida media corta y pocos días. Evitar
triple whammy.
TODOS CONTRAINDICADOS EN ERC GRAVE
(Diclofenaco tb en ERC MODERADA)
• PARACETAMOL: Si FG<50: 500-650mg/6h.
Si FG >10: 500-650mg/8h.
OPIOIDES: no clara relación entre f(x) y aclaramiento.
• FENTANILO Y BUPRENORFINA: más seguros, no
ajuste dosis.
• CODEÍNA: Si FG 10-50, reducir dosis al 75%.
• TRAMADOL - LIB INMEDIATA: Si FG<30:/12h.
- LIB PROLONGADA: FG<30 no usar.
Contraindicado ambas lib si FG<10.
• MORFINA - LIB INM: Evitar si FG<30.
- LIB PROLONGADA: Evitar en ERC.
• OXICODONA: Comenzar con 50% y titular
progresivamente. Evitar si FG<10.
• ASOCIACIÓN OXICODONA/NALOXONA: Precaución.
L) PSICOFÁRMACOS
• Met hepático, sus metabolismos se excretan vía renal.
Mayoría no ajuste de dosis si >30.
• ANTIDEPRESIVOS tricíclicos y algunos ISRS como
fluoxetina o sertralina: dosis habituales.
Paroxetina, citalopram y venlafaxina: reducir dosis si
FG<30. No indicado duloxetina.
• BENZODIAZEPINAS: no requieren ajustes.
• ANTIPSICÓTICOS: iniciar dosis bajas, titulación lenta.
• GABAPENTINA Y PREGABALINA: Reducir dosis diaria
total. Si <30, reducir frecuencia administración.
M) ANTIÁCIDOS-ANTIULCEROSOS
• IBP: no requieren ajuste. Pueden causar Nefritis
intersticial aguda (rara, no predecible)
• ANTIHISTAMÍNICOS H2: Ranitidina, famotidina:
reducción dosis si FG<50. Nefritis intersticial (rara)
• Evitar dosis altas de antiácidos. No usar si FG<10.
N) OTROS
• BIFOSFONATOS: No recomendado si FG<10.
FG mayores no necesario ajustar.
• METOTREXATO: Oral como sc/im. Si FG 20-50, reducir
dosis al 50%. Contrainidicado si FG<20.
POLIQUISTOSIS RENAL
• 3ª o 4ª década de la vida. Rara en infancia (1:1000 RN)
• Recesiva (PQRAR) y dominante (PQRAD)
• Signos y síntomas: alt capacidad concentración orina, IRC
progresiva, proteinuria o hematuria, dolor lumbar, HTA,
litiasis e infección de los quistes.
• Crit mayores: ≥3 quistes en corteza o médula de ambos
riñones o AF.
• Crit menores: hígado poliquístico, IRC, quistes pancreáticos y
en vesículas seminales, aneurismas cerebrales.
• Tto: minimizar complicaciones: control HTA. (No evidencia
de eficacia de fármacos)
POLIQUISTOSIS RENAL: AD VS. AR
PQRAR
• Neonatal
• Enf renal terminal
• HF negativa
• Hepatoslplenomegalia
• HT portal
• Varices esofágicas
PQRAD
• HF similar
• Quistes exrarrenales
• Aneurismas cerebrales
• Presentación renal
unilateral
• Hematuria
• ITU
• Colangitis bacteriana
MANEJO TRASPLANTADO RENAL
A) Terapia inmunosupresora:
Anticuerpos biológicos, inhibidores de la calcineurina (tacrolimus o
ciclosporina A), agentes antimetabolitos o antiproliferativos como el
micofenolato y glucocorticoides).
• Inducción: primeros 6 meses del trasplante
• Mantenimiento: disminuir la dosis
B) Infecciones
C) Neoplasias
TRASPLANTADO RENAL: NEOPLASIAS
MALIGNAS
• Riesgo de cáncer tras trasplante renal: ↑ a población general. Mayoría: piel (40-
60%) o sistema linfático (11%). Imprescindible cribado anual.
• Riesgo de cáncer piel: ↑ con la edad (> 50 años), ciclosporina A y duración de
inmunosupresión.
Incidencia: ↑ con el tiempo (5% a los 5 años, 16% a los 10 años y 52% a los 20
años del trasplante).
50%: espinocelulares. Varones, exposición solar+, radiación (UV), AG HLA-B27 y
grado de inmunosupresión. Recidiva frecuente.
Exploración dermatológica anual y protección solar total.
• Sarcoma de Kaposi: 0,5 y 4%. Serología positiva: virus herpes humano tipo 8
(VHH-8) y el tipo de inmunosupresión.
• Enfermedades linfoproliferativas postrasplante: mal pronóstico debido a la
diseminación extraganglionar. Incidencial 1-5%: aparecen en el 1º año
postrasplante, predominan linfomas no Hodgkin.
Exploración física y la anamnesis dirigida cada 3 meses.
• Cri del resto de procesos neoplásicos: Individualizada.
TRASPLANTADO RENAL: INFECCIONES
• Mayor causa de muerte en pacientes postrasplantados,. 1er trimestre (inmunosupresión
de inducción y dosis altas de corticoides). Riesgo de infección persiste de por vida.
• Infecciones oportunistas: poliomavirus BK o JC, citomegalovirus, Pneumocystis jirovecii y
Candida albicans.
• Poliomavirus: pérdida crónica de los injertos renales. Cribado mensual primeros 6 meses
postrasplante, luego trimestral al año. O cuando aumento creatinina.
• Pneumocystis jirovecii: quimioprofilaxis los 6 meses postrasplante .
• Citomegalovirus: primeros 3 meses.
• Candidiasis oral y esofágica: profilaxis los primeros 3-6 meses.
• Padecen enfermedades comunes, sobre todo a partir de los 6 meses. (infecciones del
tracto respiratorio y urinario ). *ITU: E. Coli+frec, Pseudomonas más común que pob
general, st en pielonefritis.
• Mismo tratamiento. Si gran afectación, evolución tórpida o signos atípicos  derivar a
nefrología
• Contraindicados descongestionantes o antinflamatorios no esteroideos (por efecto
vasoconstrictor).
• Si fiebre, hematuria, disuria y dolor sobre la zona del injerto: PIELONEFRITIS: Derivar de
forma inmediata. Pronóstico de infección e injerto depende de velocidad de tto.
ESKERRIK ASKO.

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgencias
Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgenciasManejo del paciente sobreanticoagulado en urgencias
Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgenciasmurgenciasudea
 
Tromboembolismo pulmonar agudo
Tromboembolismo pulmonar agudoTromboembolismo pulmonar agudo
Tromboembolismo pulmonar agudoHospital Guadix
 
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabana
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La SabanaGuías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabana
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabanaevidenciaterapeutica.com
 
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...Sociedad Española de Cardiología
 
Nuevos anticoagulantes orales
Nuevos anticoagulantes oralesNuevos anticoagulantes orales
Nuevos anticoagulantes oralesHospital Guadix
 
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...Sociedad Española de Cardiología
 
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...José Antonio García Erce
 
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?CardioTeca
 
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)Dr. Juan Carlos Becerra Martinez
 
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJO
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJOINSUFICIENCIA ADRENAL MANEJO
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJOIsabel Pinedo
 
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundaria
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundariaAproximación al paciente con hipertensión arterial secundaria
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundariaJulián Humberto Ramírez Urrea
 
Valvulopatia mitral ateneo
Valvulopatia mitral ateneoValvulopatia mitral ateneo
Valvulopatia mitral ateneoemanuelfloresa
 
Prevención del ACV en FA
Prevención del ACV en FAPrevención del ACV en FA
Prevención del ACV en FABertafs
 

La actualidad más candente (20)

Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgencias
Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgenciasManejo del paciente sobreanticoagulado en urgencias
Manejo del paciente sobreanticoagulado en urgencias
 
(2017 06-15)dislipemias(doc)
(2017 06-15)dislipemias(doc)(2017 06-15)dislipemias(doc)
(2017 06-15)dislipemias(doc)
 
Insuficiencia renal crónica
Insuficiencia renal crónicaInsuficiencia renal crónica
Insuficiencia renal crónica
 
Tromboembolismo pulmonar agudo
Tromboembolismo pulmonar agudoTromboembolismo pulmonar agudo
Tromboembolismo pulmonar agudo
 
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabana
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La SabanaGuías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabana
Guías anticoagulación Clínica Universidad de La Sabana
 
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...
Dificultades en la implementación de los nuevos anticoagulantes y cómo supera...
 
Naco 2015
Naco 2015Naco 2015
Naco 2015
 
Nuevos anticoagulantes orales
Nuevos anticoagulantes oralesNuevos anticoagulantes orales
Nuevos anticoagulantes orales
 
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...
Datos de seguridad en un protocolo de titulación de fármacos realizado por en...
 
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...
GENERALIDADES E INDICACIONES DE LOS NACOS. VISIÓN DEL HEMATÓLOGO. SCARE COLOM...
 
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?
Nuevos anticoagulantes: ¿cuándo, dónde y cómo?
 
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)
Nuevos anticoagulantes orales en SICA (Novel oral anticoagulants in ACS)
 
Protocolo de manejo de Fibrilación Auricular no valvular
Protocolo de manejo de Fibrilación Auricular no valvularProtocolo de manejo de Fibrilación Auricular no valvular
Protocolo de manejo de Fibrilación Auricular no valvular
 
Lo mejor en Cardiopatía isquémica
Lo mejor en Cardiopatía isquémicaLo mejor en Cardiopatía isquémica
Lo mejor en Cardiopatía isquémica
 
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJO
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJOINSUFICIENCIA ADRENAL MANEJO
INSUFICIENCIA ADRENAL MANEJO
 
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundaria
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundariaAproximación al paciente con hipertensión arterial secundaria
Aproximación al paciente con hipertensión arterial secundaria
 
Valvulopatia mitral ateneo
Valvulopatia mitral ateneoValvulopatia mitral ateneo
Valvulopatia mitral ateneo
 
Prevención del ACV en FA
Prevención del ACV en FAPrevención del ACV en FA
Prevención del ACV en FA
 
Antiagregacion en sca
Antiagregacion en scaAntiagregacion en sca
Antiagregacion en sca
 
SOAPE Enfermedad Renal Crónica en Atención Primaria
SOAPE Enfermedad Renal Crónica en Atención PrimariaSOAPE Enfermedad Renal Crónica en Atención Primaria
SOAPE Enfermedad Renal Crónica en Atención Primaria
 

Similar a ERC: Abordaje práctico en AP

Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicaEnfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicajosue_ga52
 
Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicaEnfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicaJesus Vergara
 
Encuentro AP- Nefrología
Encuentro AP- NefrologíaEncuentro AP- Nefrología
Encuentro AP- Nefrologíacperezna
 
Enfermedad renal crónica
Enfermedad renal crónicaEnfermedad renal crónica
Enfermedad renal crónicaLisbet Cabana
 
HCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronica
HCM -Egreso - Enfermedad Renal CronicaHCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronica
HCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronicaguest40ed2d
 
enfermedad renal en atencion primaria..pdf
enfermedad renal en atencion primaria..pdfenfermedad renal en atencion primaria..pdf
enfermedad renal en atencion primaria..pdfEduardoBerroyam
 
Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica WilingtonInga
 
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal Crónica
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal CrónicaPrevención y la Atención a la Enfermedad Renal Crónica
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal CrónicaCentro de Salud Medina urbano
 
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdf
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdfInsuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdf
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdfJorgeRomero716429
 
Enfermedad Renal Crónica Avanzada
Enfermedad Renal Crónica AvanzadaEnfermedad Renal Crónica Avanzada
Enfermedad Renal Crónica AvanzadaRoberto Coste
 
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.csjesusmarin
 
Enfermedad Cronica Renal
Enfermedad Cronica RenalEnfermedad Cronica Renal
Enfermedad Cronica Renalwalter veliz
 
ERC semFYC-SEN
ERC semFYC-SENERC semFYC-SEN
ERC semFYC-SENAnma GaCh
 
Nefro semfyc
Nefro semfycNefro semfyc
Nefro semfycviletanos
 

Similar a ERC: Abordaje práctico en AP (20)

Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicaEnfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica
 
Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronicaEnfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica
 
Encuentro AP- Nefrología
Encuentro AP- NefrologíaEncuentro AP- Nefrología
Encuentro AP- Nefrología
 
Protocolo nefro
Protocolo nefroProtocolo nefro
Protocolo nefro
 
Erc
ErcErc
Erc
 
Enfermedad renal crónica
Enfermedad renal crónicaEnfermedad renal crónica
Enfermedad renal crónica
 
HCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronica
HCM -Egreso - Enfermedad Renal CronicaHCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronica
HCM -Egreso - Enfermedad Renal Cronica
 
enfermedad renal en atencion primaria..pdf
enfermedad renal en atencion primaria..pdfenfermedad renal en atencion primaria..pdf
enfermedad renal en atencion primaria..pdf
 
(2016-10-18)Enfermedad renal crónica (PPT)
(2016-10-18)Enfermedad renal crónica (PPT)(2016-10-18)Enfermedad renal crónica (PPT)
(2016-10-18)Enfermedad renal crónica (PPT)
 
Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica Enfermedad renal cronica
Enfermedad renal cronica
 
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal Crónica
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal CrónicaPrevención y la Atención a la Enfermedad Renal Crónica
Prevención y la Atención a la Enfermedad Renal Crónica
 
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdf
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdfInsuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdf
Insuficiencia renal aguda lineamientos - 2023.pdf
 
Daño hepático cronico eunacom
Daño hepático cronico eunacomDaño hepático cronico eunacom
Daño hepático cronico eunacom
 
Enfermedad Renal Crónica Avanzada
Enfermedad Renal Crónica AvanzadaEnfermedad Renal Crónica Avanzada
Enfermedad Renal Crónica Avanzada
 
PROGRAMA NEFROPROTECCIÓN.pptx
PROGRAMA NEFROPROTECCIÓN.pptxPROGRAMA NEFROPROTECCIÓN.pptx
PROGRAMA NEFROPROTECCIÓN.pptx
 
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.
Enfermedad renal crónica: diagnostico, clasificacion y progresión.
 
insuficiencia renal cronica
insuficiencia renal cronicainsuficiencia renal cronica
insuficiencia renal cronica
 
Enfermedad Cronica Renal
Enfermedad Cronica RenalEnfermedad Cronica Renal
Enfermedad Cronica Renal
 
ERC semFYC-SEN
ERC semFYC-SENERC semFYC-SEN
ERC semFYC-SEN
 
Nefro semfyc
Nefro semfycNefro semfyc
Nefro semfyc
 

Más de Amagoia Andres

Más de Amagoia Andres (15)

Guía de alimentación saludable
Guía de alimentación saludableGuía de alimentación saludable
Guía de alimentación saludable
 
Elgorria
ElgorriaElgorria
Elgorria
 
MAPA - Monitorización ambulatoria de la resión arterial
MAPA - Monitorización ambulatoria de la resión arterialMAPA - Monitorización ambulatoria de la resión arterial
MAPA - Monitorización ambulatoria de la resión arterial
 
BNCO-EPOC
BNCO-EPOCBNCO-EPOC
BNCO-EPOC
 
Vitamina D
Vitamina DVitamina D
Vitamina D
 
Begietara begiratu(lab)
Begietara begiratu(lab)Begietara begiratu(lab)
Begietara begiratu(lab)
 
Homeopatia
HomeopatiaHomeopatia
Homeopatia
 
Insuficiencia cardiaca 2018
Insuficiencia cardiaca 2018Insuficiencia cardiaca 2018
Insuficiencia cardiaca 2018
 
Garaiera baxua eta hipohazkundea
Garaiera baxua eta hipohazkundeaGaraiera baxua eta hipohazkundea
Garaiera baxua eta hipohazkundea
 
Sesion zumaia zarautz[1]
Sesion zumaia zarautz[1]Sesion zumaia zarautz[1]
Sesion zumaia zarautz[1]
 
Sesion micosis consenso 2016
Sesion micosis consenso 2016Sesion micosis consenso 2016
Sesion micosis consenso 2016
 
Exencionalsecreto
ExencionalsecretoExencionalsecreto
Exencionalsecreto
 
Loa
LoaLoa
Loa
 
Rcp 2016 copia
Rcp  2016   copiaRcp  2016   copia
Rcp 2016 copia
 
Ojo final
Ojo finalOjo final
Ojo final
 

Último

PROYECTO 3 4 5 AÑOS del nivel inicial
PROYECTO    3 4 5 AÑOS del nivel inicialPROYECTO    3 4 5 AÑOS del nivel inicial
PROYECTO 3 4 5 AÑOS del nivel inicialArtemisaReateguiCaro
 
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdf
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdfSesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdf
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdfLas Sesiones de San Blas
 
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptxIndicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx Estefa RM9
 
TEMA 6 LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdf
TEMA 6         LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdfTEMA 6         LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdf
TEMA 6 LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdfanagc806
 
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar II
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar IIPARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar II
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar IIgeraldinagutierrez81
 
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACION
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACIONIMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACION
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACIONDanielaSantos100046
 
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.ppt
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.pptCAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.ppt
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.pptSandraCardenas92
 
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptx
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptxSISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptx
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptxGenaroElmerSifuentes6
 
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...MarcoFlores940553
 
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologia
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologiaClase de Aines - Terapeutica médica eToxicologia
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologiaRaphaelCruz46
 

Último (10)

PROYECTO 3 4 5 AÑOS del nivel inicial
PROYECTO    3 4 5 AÑOS del nivel inicialPROYECTO    3 4 5 AÑOS del nivel inicial
PROYECTO 3 4 5 AÑOS del nivel inicial
 
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdf
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdfSesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdf
Sesión - Vacunación del Adulto (Revisión tema).pdf
 
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptxIndicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx
Indicaciones y contraindicaciones de la sonda vesical y sonda nasogastrica.pptx
 
TEMA 6 LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdf
TEMA 6         LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdfTEMA 6         LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdf
TEMA 6 LA II REPÚBLICA (1931-1936)_.pdf
 
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar II
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar IIPARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar II
PARASITOSIS INTESTINAL en Pediatría, Enfermería y Familiar II
 
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACION
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACIONIMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACION
IMPORTANCIA D ELAS VACUNAS EN LA POBLACION
 
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.ppt
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.pptCAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.ppt
CAPACITACIÓN VIGIA EN SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO.ppt
 
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptx
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptxSISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptx
SISTEMA DE CLORACIÓN - PARA SISTEMA DE AGUA POTABLE VIVIENDA.pptx
 
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...
IVU-PIELO-SEPSIS listo.pptxLos problemas de salud más comunes en los bebés in...
 
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologia
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologiaClase de Aines - Terapeutica médica eToxicologia
Clase de Aines - Terapeutica médica eToxicologia
 

ERC: Abordaje práctico en AP

  • 1. LEIRE IRIZAR ARANGUREN (R4 MFYC, ZESTOA, 29/11/2017) INSUFICIENCIA RENAL. ABORDAJE PRÁCTICO EN ATENCIÓN PRIMARIA
  • 2. PREVALENCIA • Estudio EPIRCE (2010)*: 10% población española**. •Estadios 3-5: 6,8% (3,3% entre 40-64 años, 21,4% >64 años) •Con HTA o DM: 35-40% •ERC oculta *Similar resultado a países del entorno geográfico, inferiores a EEUU. **Incremento anual 5%  envejecimiento población. • Causa de hospitalización por medicamentos. • Al prescribir fármacos: Considerar a todo anciano como paciente con posible ERC leve moderada. • Ajuste de dosis!
  • 3. • Hasta 40% ERC no detectada  fallecerán por ECV antes de precisar tto sustitutivo renal. • Cuando evolucionan a fase terminal: Tto sustitutivo carísimo: •Hemodiálisis renal y diálisis peritoneal: 2,5% del presupuesto del SNS (>800 millones/euros): x6 VIH, x26 EPOC y asma. • Cada año x3 tto renal sustitutivo. • Supervivencia global para pacientes en diálisis: 12,9% a los 10 años.
  • 4.
  • 5. FISIOPATOLOGÍA GLOMÉRULOS • ↑Presión glomérulos  Hipertrofia  Aumento de permeabilidad glomerular a macromoléculas  Toxicidad mesangial  Expansión inflamatoria, fibroris y pérdida de glomérulos. • ↑Angiotensina II  ↑Síntesis de colágeno  Pérdida de glomérulos. TRASTORNOS TÚBULOINTERSTICIALES •Mecanismo exacto desconocido. (↓vascularización+inflamación  fibrosis intersticial y atrofia tubular)
  • 6.
  • 7. DEFINICIÓN ERC • Disminución de la función renal expresada como ≥1 situaciones > 3 meses: 1) FG < 60ml/min/1,73 2 2) Presencia de daño renal diagnosticado por método: • Directo: BIOPSIA RENAL • Indirecto:  ALBUMINURIA O PROTEINURIA o  SEDIMENTO URINARIO o  PRUEBAS DE IMAGEN.
  • 8. 1)FILTRADO GLOMERULAR •De referencia: depuración de sust exógeno: inulina. • Práctica diaria: eliminación de sust endógenas: creatinina* (1-2% masa muscular diaria). *No como único parámetro. (Cr normal•FG<60) *No Relación Cr pl y orina 24h•Sobreestimación FG. • Mejor herramienta: FILTRADO GLOMERULAR: 90-140 ml/min/1,73 2 Varía: edad, sexo, masa corporal. (Cockcroft-Gault: sobreestima FG, no acons) Fórmula MDRD: fallos de precisión con valores elevados «superior a 60ml/min/1,73 2». Infradosificación, estudios innecesarios. Ecuación CKD-EPI: más exactitud. (Validación geográfica) • Cistina: aún no validada. (niños, ancianos y cirróticos)
  • 10.
  • 13. 2) EVALUACIÓN LESIÓN RENAL a) ALBUMINURIA • Marcador independiente RCV global. • 2 valores ↑en 3 muestras en periodo de 3-6 meses. • Forma más exacta: orina de 24 horas. • Cociente albumina/creatinina (A/Cr): más sensible cuando ERC 2ª a HTA, DM o enf glomerular. • Si ERC diagnosticada y proteinuria significativa (A/Cr>300- 500mg/g): monitorizar seguimiento con cociente proteina/creatinina (PR/Cr) (más barata) *algunos autores: solo albuminuria, no criterio específico de ERC.
  • 15. b) SEDIMENTO URINARIO Hematuria o leucocituria > 3 meses tras descartar causa urológica e ITU: Puede indicar ERC. c) IMÁGENES RADIOLÓGICAS • ECOGRAFÍA: disminución del grosor de lparénquima, cicatrices corticacles, aumento difuso de ecogenicidad y hallazgos específicos de poliquistosis renal. • PIELOGRAFÍA, TOMOGRAFÍA, RESONANCIAS O GAMMAGRAFÍAS. d) ALTERACIONES HISTOLÓGICAS –Dx directo. BIOPSIA: no indicada en la mayoría.
  • 17. CLASIFICACIÓN lEl grado de ERC nos dará un pronóstico de la ERC
  • 18.
  • 19. DETECCIÓN PRECOZ • No datos que justifiquen en población sana sin factores de riesgo de ERC. • Detección anual proteinuria >50 años no coste-efectiva, salvo HTA, DM2 o ECV establecida asociadas: Recomencación con grado evidencia débil incluir: >60 años, IMC>30, DM2>5ª, AF1º ER o asociación familiar, enf obstructivas TU, tto prolongado nefrotóxicos, otros FRCV, AP IRA, infecciones crónicas, enf autoinmmunitarias, neoplasias. • Pobl. joven: albuminuria. • >55 a: FG. • Albuminuria+FG: eficiente para identificar progresión ER. • Cuestionarios: ptes de validación.
  • 20.
  • 21.
  • 22. VALORACIÓN INICIAL *tras confirmación al menos 3 veces en 90 días. • Identificación de causa y factores reversibles. • Identificar ECV, FRCV, otras comorbilidades y medicamentos nefrotóxicos. • Ánalítica: Creatinina y cálculo del FG, sedimento urinario, cociente (A/Cr) en orina al azar, iones plasmáticos, perfil lipídico, hemoglobina. • Ecografía urinaria si: • ERC progresiva(↓FG >5 ml/min/1,732 en 1 año) • Hematuria macroscópica o albuminuria persistente • Sintomatología obtrucción del tracto urinario. • Hombres >60 a • Edad >15 a AF riñones poliquísticos • Estadio 4-5 • ERC con proteinuria
  • 23. • Grado de ERC  Pronóstico de la ERC • DIAGNOSTICO ETIOLÓGICO: Se establecerá según la presencia o ausencia de una enfermedad sistémica con potencial afectación renal o mediante las alteraciones anatomopatológicas observadas, radiológicas etc… En ocasiones no se puede determinar la causa hablamos de ERC de causa no filiada . PROTOCOLO NEFROLOGÍA OSAKIDETZA
  • 24.
  • 26. PROTOCOLO NEFROLOGÍA OSAKIDETZA - Alteraciones de potasemia (<5,5 o <3,5) sin recibir diuréticos. - ↓25%fx renal<1mes, deterioro x renal>5ml/min/1,73m2/año, incr cr>25%<1mes, tras descartar causas exógenas.
  • 28. SEGUIMIENTO • A partir del estadio 3: • Hemograma • Glucosa, creatinina, urea, iones (Na, K, CA y P), albúmina, colesterol y FG calculado. • Cociente A/Cr en 1ª orina de la mañana. • Sedimento orina
  • 29.
  • 31. • Peso saludable: IMC 18,5-24,9 kg/m² y circunferencia de cintura en hombres <102cm y en mujeres <88cm. • Estado nutricional adecuado: 2000kcal mujer de 60kg, 2600kcal hombre 75kg (similar a población general). • Estadios 3-5: limitación de ingesta protéica en pacientes no diabéticos: ↓ mortalidad (ingesta adecuada no determinada). En DM no diferencia estad. significativa. • Estadíos ERC 1-3: con HTA, edemas o insuficiencia cardíaca: dieta hiposódica (<6g sal =2.4g sodio). • Estadios ERC 4-5: limitar sodio, fosforo y potasio (nefrólogo). REVISAR LOS HÁBITOS DIETÉTICOS
  • 32. • ERC: FRCV INDEPENDIENTE. En todo paciente con ERC realizar valoración de otros FRC periódicamente. • Abstinencia tabáquica. • Ejercicio durante 30 minutos 5 veces/semana. (no estudios sobre efecto real sobre ERC) • Control y tto PA. PA <140/90mmHg. Si asocia DM o CAC >700mg/g: <120/80mmHg. (NICE y KDIGO) • Control DM. Objetivo HbAc1≈7%. (>si comorbilidad) • Control dislipemia, LDL<130mg/dl. VALORACIÓN Y TTO FRCV
  • 33.
  • 34.
  • 35. • Detección HVI mediante ECG (S baja en ERC). • ITB como signo de enf vascular periférica. IBT<0,9 o >1,3  RCV elevado. • Arteriosclerosis carotídea: presentan hasta 62% con ERC a pesar de RCV bajo-intermedio (<5%). SOPLOS CAROTÍDEOS EN AP. DETECCIÓN ECV ASINTOMÁTICA
  • 36. • Vigilar la anemia. Si ERC 3-5 y Hb<10,5g/dl: Valorar factores estimulantes de eritropoyesis (Nefrología). • A partir de ERC 3: vigilar tras metabolsimo calcio- fósforo: monitorizar Ca, P, PTH, fosfatasa alcalina, 1-25-OH dihidroxicolecalciferol. Tto con vit D no indicado en todos los ERC (Decisión con Nefrología). • Hiperuricemia: no evidencia científica que justifique tto fcológico. (además la dieta casi no influye) OTRAS ALTERACIONES
  • 37.
  • 38.
  • 39. Las enfermedades asociadas con malabsorción de las grasas como la celiaquía, la enfermedad inflamatoria intestinal, la insuficiencia pancreática, la fibrosis quística o la colestasis hepática se asocian con concentraciones séricas bajas de vitamina D. Las enfermedades hepática y renal pueden impedir la adecuada hidroxilación de la vitamina D a sus formas activas y causar déficit de vitamina D(5,7).
  • 40. • Vacunación antigripal con periodicidad anual (recB) y antineumocócica cada 5 años si FG<30ml/min/1.73m2. • Vacunación antihepatitis B si FG<30ml/min/1,73m2 y riesgo de progresión de enf (RecB). En hemodiálisis, obilgatoria. INMUNIZACIONES
  • 41. • Dar fármacos estrictamente necesarios. • Ajustar fármacos al FG (si <60ml/min/1,73m2), st en ancianos y diabéticos. (RecA) http://nefrologiadigital.revistanefrologia.com/modules.php?name=libro&op=vie wCap&idpublication=1&idedition=13&idcapitulo=109 • http://www.aemps.gob.es/cima/fichasTecnicas.do?metodo=detalleForm • Ajustes: Reducir dosis de mantenimiento y/o aumentar intervalo de dosificación. • Si inicio rápido del efecto requerido (Antibióticos, antifúngicos, antivirales), utilizar dosis de carga habitual. Ajustar dosis de mantenimiento. • No usar presentaciones de dosis altas o en liberación prolongada. • Realizar revisiones para ver si los fármacos se ajusta a f(x) renal actual. PREVENIR LA NEFROTOXICIDAD
  • 42. A) RECOMENDACIONES GENERALES • Medir la f(x) renal antes y después de prescribir. • Asumir al menos LEVE DETERIORO de f(x) renal al prescribir a personas de edad avanzada. • Tener en cuenta factores de riesgo (DM, IC, estenosis arteria renal) • Atención a situaciones de depleción brusca de volumen: deshidratación, diuréticos. • Evitar nefrotóxicos: • AINEs • Hiperpotasemia asociada a fármacos: PRECAUCIÓN: Asociación de diurético ahorrador de potasio con otro fármaco que retenga potasio (IECA, ARA II, inhibidores directos de renina, betabloqueantes, AINE)  Monitorización K sérico! • Fármacos que dañan el túbulo: Aminoglucósidos, inmunosupresores (tacrolimus, ciclosporina A). • Minimizar uso de contrastes yodados. Evitar uso concomitante de AINEs, metformina, inh COX2.
  • 44. C) HIPOGLUCEMIANTES a. METFORMINA: Contraindicada si FG<60 (FT), monitorizar f(x) renal anual (acidosis láctica). • Nuevas recomendaciones: Uso razonablemente seguro si FG≥45, reducir dosis 50% si FG 30-45, no utilizar si FG<30. Suspender temporalmente si: vómitos, diarrea, radioconstrastes, cirugía mayor. b. SULFONILUREAS: ↑riesgo hipoglucemia. Usar si FG≥45. Usar gliclazida, glipizida (ajustando dosis) o gliquidona (no com). Limitar uso de glimepirida para FG>60. NO USAR GLIBENCLAMIDA (Hipoglucemias). c. GLINIDA: Repaglinida: cualquier grado IR. d. Glitazonas: precaución si FG<60, evitar si FG<30. e. INHIBIDORES ALFAGLUCOSIDASA: no recomendados.
  • 45. f. i-DPP4 O GLIPTINAS: A excepción de linagliptina, ajuste de dosis si FG<50. • Sitagliptina: 50mg si FG 30-50, 25mg si FG<30. • Vildagliptina: 50mg si FG<50, incluida ERC estadio terminal. • Saxagliptina: 2,5mg si FG<50. No recomendado si FG<15. g. ANÁLOGOS DE GLP-1: no recomendado si FG<30. Si FG 30-50 no recomendado uso de exenatida semanal y liraglutida. Efectos adv GI más frec en ERC. h. SGLT2 o gliflozinas: eficacia dependiente de FR. (reducida en ERC moderada y nula en ERC avanzada) No iniciar si FG<60. Interrumpir si FG<60 con dapagliflozina o <45 con canagliflozina. i. INSULINA: ERC  RESISTENCIA A INSULINA ERC AVANZADA  ↓Catabolismo renal insulina. • FG≥60: no ajuste de dosis. • FG 20-60: reducir dosis 25%. • FG <20: reducir dosis 50%.
  • 46. D) ANTIHIPERTENSIVOS a. S.r.a.a.: IECA, ARA II, ALISKIRENO PRECAUCIÓN: Hipovolemia, enf cardiaca, hepática, DM o enf renal. Monitorizar potasemia. IECA, ARAII I.R.A.: monitorización f(x) renal y electrolitos al inicio y a las 1-2 semanas. Si ↓FG<25% y se estabiliza en 2 meses: continuar. Si ↓FG>25%, interrumpir y descartar estenosis renal bilateral. No utilizar IECA o ARAII si estenosis bilateral art renales o unilateral en riñón único. ALISKIRENO: No ajuste de dosis si FG ≥30, No rec si FG<30. (IRA reversible). b. Diuréticos • Tiazídicos: si FG<30, menos eficaces. • Asa (furosemida, torasemida): no ajuste de dosis en ningún estadio IR. Furosemida puede causar daño renal. • Ahorradores K (amiloride, triamtereno): ↑riesgo hiperpotasemia. • Antagonistas aldosterona (espironolactona, eplerenona): contraindicados si FG<30. c. Betabloqueantes: • Met hepático (Carvedilol, metoprolol, propranolol, labetalol): no ajuste de dosis. • Met renal (Acebutolol, atenolol, bisoprolol, celiprolol, nadolol, nebivolol y sotalol): no ajuste dosis en IR leve a moderada. IR grave: Atenolol: 50mg/día o 100mg/48h. Bisoplrolol: ≤10mg/día. Nevibolol: no recomendado. d. Calcioantagonistas: no ajuste de dosis. (FT:; barnidipino, lercanidipino y manidipino contraindicados en IR grave).
  • 47. E) HIPOLIPEMIANTES a. ESTATINAS: Ninguna requiere ajuste dosis en IR leve- moderada. IR grave: • Atorvastatina: no ajuste dosis. • Si FG<30: Simvastatina 10mg/día, lovastatina 20mg/día y fluvastatina 40mg/día. • Pravastatina: 10mg/día en IR moderada-grave. • Rosuvastatina: Contraindicada IR grave. IR moderada FG<60, 5mg/inicio, contraindicada 40mg. • Pitavastatina: precaución, datos limitados. 4mg no si IR grave. b. FIBRATOS: dosis de inicio bajas, revalorar antes de aumento dosis. No en IR grave. c. EZETIMIBA: No requiere ajuste de dosis.
  • 48. F) ANTICOAGULANTES • ANTICOAGULANTES ORALES: Acenocumarol: no ajuste dosis. • NACO en FA no valvular: • Dabigatran: contrainidcado si FG<30. Si >75ª o IR, evaluar f(x) renal anual. Redicur a 110mg/12h si alto riesgo sangrado y FG 30-50. • Rivaroxaban: reducir a 15mg/24h si FG 15-50. Contrainidcado FG<15. • Apixaban: reducir a 2,5mg/12h si FG <30. Contrainidcado FG<15. • HBPM en profilaxis TVP: Eliminación renal.  Sangrado e hiperK. Ajustar dosis si FG<30. Reducción dosis (enoxaparina 20mg/día, nadroparina reducir 25-33%) y/o monitorización factor anti-Xa. *Tinzaparina.
  • 49. G) ANTIAGREGANTES • Aspirina (a dosis antiagregante): en ERC se recomienda no superar 100mg/día. • Clopidogrel, ticagreolol y prasugrel: no requieren ajuste de dosis. Experiencia limitada.
  • 50. H) DIGOXINA • Individualizar dosis según edad, peso y f(x) renal. Controlar electrolitos en suero y f(x) renal, valorar digoxinemia.
  • 51. I) ANTIGOTOSOS E HIPOURICEMIANTES • ALOPURINOL: Iniciar 100mg/día e incrementar solo si respuesta no satisfactoria. ERC grave: <100mg/día o dosis únicas 100mg a intervalos mayores. • COLCHICINA: Si FG<50, disminuir dosis a mitad o incrementar intrevalos. Contrainidcado si FG <30. • FEBUXOSTAT: No ajuste si FG≥30. Si FG<30, acumulación.
  • 52. J) ANTIMICROBIANOS ANTIBIÓTICOS • Dosis habituales: doxiciclina, eritromicina, metronidazol, moxifloxacino, azitromicina, telitromicina. • Ajuste de dosis de mantenimiento: • Amoxicilina y amoxi-clav: habitual si ≥30. Si 10-30: max 500mg/12h. Si FG<10: max 500mg/24h. • Amoxi-clav dosis alta (1000/62,5mg) habitual si ≥30. No usar si <30. • Cefixima: Si FG<20, reducir hasta mitad. • Cefuroxima-axetilo: Si FG<20, 1/24h. • Claritromicina: Si FG<30, reducir a la mitad, no unidia. • Ciprofloxacino si FG 30-60, 250-500mg/12h. Si FG<30, 250- 500mg/24h. • Norfloxacino: Si FG 10-30 400/24h, si FG<10 valorar. • Levofloxacino: si FG 20-50: 50% dosis, misma frecuencia. Si FG 10- 19: 125mg/24-48h. • Nitrofurantoina: evitar si FG<60.
  • 53. • ANTIFÚNGICOS • Fluconazol: mantenimiento 50% si FG<50. • Itraconazol: datos limitados, precaución. • ANTIVIRALES: • Aciclovir: ajuste si FG<25. • Valaciclovir: ajuste si FG<50. • Famciclovir: ajuste si FG<60.
  • 54. K) ANALGÉSICOS Y ANTIINFLAMATORIOS • AINE: Fallo renal st en hipovolemia, deshidratación, IC o estenosis art renal. Ef renales: hiperK, hipoNa o FRA. Seleccionar AINE vida media corta y pocos días. Evitar triple whammy. TODOS CONTRAINDICADOS EN ERC GRAVE (Diclofenaco tb en ERC MODERADA) • PARACETAMOL: Si FG<50: 500-650mg/6h. Si FG >10: 500-650mg/8h.
  • 55. OPIOIDES: no clara relación entre f(x) y aclaramiento. • FENTANILO Y BUPRENORFINA: más seguros, no ajuste dosis. • CODEÍNA: Si FG 10-50, reducir dosis al 75%. • TRAMADOL - LIB INMEDIATA: Si FG<30:/12h. - LIB PROLONGADA: FG<30 no usar. Contraindicado ambas lib si FG<10. • MORFINA - LIB INM: Evitar si FG<30. - LIB PROLONGADA: Evitar en ERC. • OXICODONA: Comenzar con 50% y titular progresivamente. Evitar si FG<10. • ASOCIACIÓN OXICODONA/NALOXONA: Precaución.
  • 56. L) PSICOFÁRMACOS • Met hepático, sus metabolismos se excretan vía renal. Mayoría no ajuste de dosis si >30. • ANTIDEPRESIVOS tricíclicos y algunos ISRS como fluoxetina o sertralina: dosis habituales. Paroxetina, citalopram y venlafaxina: reducir dosis si FG<30. No indicado duloxetina. • BENZODIAZEPINAS: no requieren ajustes. • ANTIPSICÓTICOS: iniciar dosis bajas, titulación lenta. • GABAPENTINA Y PREGABALINA: Reducir dosis diaria total. Si <30, reducir frecuencia administración.
  • 57. M) ANTIÁCIDOS-ANTIULCEROSOS • IBP: no requieren ajuste. Pueden causar Nefritis intersticial aguda (rara, no predecible) • ANTIHISTAMÍNICOS H2: Ranitidina, famotidina: reducción dosis si FG<50. Nefritis intersticial (rara) • Evitar dosis altas de antiácidos. No usar si FG<10.
  • 58. N) OTROS • BIFOSFONATOS: No recomendado si FG<10. FG mayores no necesario ajustar. • METOTREXATO: Oral como sc/im. Si FG 20-50, reducir dosis al 50%. Contrainidicado si FG<20.
  • 59.
  • 60.
  • 61. POLIQUISTOSIS RENAL • 3ª o 4ª década de la vida. Rara en infancia (1:1000 RN) • Recesiva (PQRAR) y dominante (PQRAD) • Signos y síntomas: alt capacidad concentración orina, IRC progresiva, proteinuria o hematuria, dolor lumbar, HTA, litiasis e infección de los quistes. • Crit mayores: ≥3 quistes en corteza o médula de ambos riñones o AF. • Crit menores: hígado poliquístico, IRC, quistes pancreáticos y en vesículas seminales, aneurismas cerebrales. • Tto: minimizar complicaciones: control HTA. (No evidencia de eficacia de fármacos)
  • 62. POLIQUISTOSIS RENAL: AD VS. AR PQRAR • Neonatal • Enf renal terminal • HF negativa • Hepatoslplenomegalia • HT portal • Varices esofágicas PQRAD • HF similar • Quistes exrarrenales • Aneurismas cerebrales • Presentación renal unilateral • Hematuria • ITU • Colangitis bacteriana
  • 63. MANEJO TRASPLANTADO RENAL A) Terapia inmunosupresora: Anticuerpos biológicos, inhibidores de la calcineurina (tacrolimus o ciclosporina A), agentes antimetabolitos o antiproliferativos como el micofenolato y glucocorticoides). • Inducción: primeros 6 meses del trasplante • Mantenimiento: disminuir la dosis B) Infecciones C) Neoplasias
  • 64.
  • 65.
  • 66. TRASPLANTADO RENAL: NEOPLASIAS MALIGNAS • Riesgo de cáncer tras trasplante renal: ↑ a población general. Mayoría: piel (40- 60%) o sistema linfático (11%). Imprescindible cribado anual. • Riesgo de cáncer piel: ↑ con la edad (> 50 años), ciclosporina A y duración de inmunosupresión. Incidencia: ↑ con el tiempo (5% a los 5 años, 16% a los 10 años y 52% a los 20 años del trasplante). 50%: espinocelulares. Varones, exposición solar+, radiación (UV), AG HLA-B27 y grado de inmunosupresión. Recidiva frecuente. Exploración dermatológica anual y protección solar total. • Sarcoma de Kaposi: 0,5 y 4%. Serología positiva: virus herpes humano tipo 8 (VHH-8) y el tipo de inmunosupresión. • Enfermedades linfoproliferativas postrasplante: mal pronóstico debido a la diseminación extraganglionar. Incidencial 1-5%: aparecen en el 1º año postrasplante, predominan linfomas no Hodgkin. Exploración física y la anamnesis dirigida cada 3 meses. • Cri del resto de procesos neoplásicos: Individualizada.
  • 67. TRASPLANTADO RENAL: INFECCIONES • Mayor causa de muerte en pacientes postrasplantados,. 1er trimestre (inmunosupresión de inducción y dosis altas de corticoides). Riesgo de infección persiste de por vida. • Infecciones oportunistas: poliomavirus BK o JC, citomegalovirus, Pneumocystis jirovecii y Candida albicans. • Poliomavirus: pérdida crónica de los injertos renales. Cribado mensual primeros 6 meses postrasplante, luego trimestral al año. O cuando aumento creatinina. • Pneumocystis jirovecii: quimioprofilaxis los 6 meses postrasplante . • Citomegalovirus: primeros 3 meses. • Candidiasis oral y esofágica: profilaxis los primeros 3-6 meses. • Padecen enfermedades comunes, sobre todo a partir de los 6 meses. (infecciones del tracto respiratorio y urinario ). *ITU: E. Coli+frec, Pseudomonas más común que pob general, st en pielonefritis. • Mismo tratamiento. Si gran afectación, evolución tórpida o signos atípicos  derivar a nefrología • Contraindicados descongestionantes o antinflamatorios no esteroideos (por efecto vasoconstrictor). • Si fiebre, hematuria, disuria y dolor sobre la zona del injerto: PIELONEFRITIS: Derivar de forma inmediata. Pronóstico de infección e injerto depende de velocidad de tto.